Politics and War

Politics and War:

A Historical Analysis of Strategic Decision-Making

A Translation of Original Insights from Tbilisi Prison, 2017

While this article won’t delve into strategy, it’s crucial to establish a foundational understanding using Colin Gray’s concept: “Strategy is simply the bridge that connects military power to a political goal.” Emphasizing strategy in discussions about politics and war is essential to avoid ambiguity. At this stage, our focus is on understanding how politics perceives, manages, or neglects war as a tool.

Throughout history, war has consistently been a political act, embedded within a political context across all societal developments. The motives driving political entities—be they ethnic, national, religious, territorial, economic, or humanitarian—hold significant sway. Political decisions drive the initiation, conduct, and form of wars, including the choice to refrain from military conflict.

Without the dominance of politics over war, our understanding of conflicts would drastically shift. As Clausewitz states, “War is an act of violence aimed at compelling the enemy to submit to our will.” Stripped of its political dimension, war devolves into mere criminality. Without political sanction, warfare risks descending into sheer brutality, akin to animal slaughter.

Reflecting on ancient history, such as the war in Jericho circa 8,000 BC, we glean insights into the political, religious, and territorial dynamics at play. Archaeological evidence substantiates the existence of Jericho, reinforcing the historical and political significance of such conflicts

Throughout history, spanning ancient Egyptian pharaohs, Greek agora, churches, emperors, kings, feudal lords, and various forms of governance, whether democratic or autocratic, war has consistently served as a potent political tool—a weapon wielded by states across diverse social systems.

Wars, categorized as strategic, tactical, global, regional, interstate, civil, conventional, asymmetric, or otherwise, maintain a steadfast reliance on political influence. Despite their diverse classifications, the importance of politics in shaping the course of war remains unwavering. The outcome of any conflict, regardless of its nature, hinges more on its political dynamics than on sheer military might. The clarity, consistency, strength, and appropriateness of the political decisions surrounding a conflict play a pivotal role in determining its trajectory and ultimate results.

In examining the price of political objectives and decisions, it becomes evident that they profoundly impact the military aspects of war. This exploration focuses not on the direct military strategies or tactical maneuvers employed in warfare but rather on the overarching influence of political goals and decisions on the conduct and outcomes of conflicts

Truman’s Reflections on “World War III”

The echoes of ancient conflicts resonate through history, as seen in Xenophon’s account of the inconclusive battle of Mantinea between Thebes and Sparta in 362 BC. He observes, “Neither side gained any advantage, territory, city-state, or influence. Instead, Greece fell into greater disorder and chaos following the battle.” Xenophon’s analysis of Mantinea finds parallels in Truman’s assessment of the Korean War, occurring over two millennia later.

In Korea, the specter of a potential World War III loomed large. Truman’s contemplation on preventing such a catastrophic global conflict mirrors the gravity of Xenophon’s observations. Truman’s pivotal decision-making during the Korean War reflects his awareness of the stakes involved—a sentiment deeply rooted in the historical context of conflicts and their ramifications.

Truman’s historical juncture was profound. In 1945, amidst the aftermath of World War II, he stood at the precipice of reshaping the world order. His decisions then reverberate through subsequent generations, shaping not only his era but also ours

During the 1945 Potsdam Conference, Truman disclosed mankind’s most guarded secret to Stalin—the successful creation of the atomic bomb. Truman, anticipating leverage over Stalin with this groundbreaking weapon, privately informed him of its completion. However, Truman’s expectations of influencing Stalin’s actions through the possession of this super weapon were not realized. In his memoirs, Truman reflects, “The Soviet Premier’s response was notably indifferent; he merely expressed satisfaction at the news and encouraged us to use the nuclear bomb effectively in Japan.”

Truman faced the stark reality that he could not leverage the situation to indirectly impact the Soviet Union via Japan. Moreover, he realized that striking Japan would likely hasten the Soviet Union’s development of similar weapons. The Soviet Union pursued atomic weaponry for two primary reasons: the desire to possess such arms and an entrenched drive to match, if not surpass, Western technological advancements. For Stalin, nuclear armament was a matter of prestige, evident in the deliberate pace of subsequent production. Even after the Soviet bomb’s creation, only a scant few bombs remained in inventory for an extended period.

Despite the clarity of the situation, Truman’s decision to proceed with a nuclear strike on Japan appears unjustified. Instead of leveraging nuclear power in the context of the looming confrontation with the communist regime, Truman hastily authorized the attack, which had an effect inversely proportional to its intended impact on the Soviet Union. The ongoing debate surrounding the nuclear strike on Japan continues to revolve around moral considerations, while military expediency remains a contentious issue.

Several factors merit consideration. The primary argument in favor of dropping the bomb centers on the potential saving of thousands of American soldiers from death. However, this argument loses weight when considering that Japan’s capitulation at the time did not necessarily demand such sacrifices. Despite Japan’s entrenched military resolve and tradition of fighting to the last, indications of imminent surrender were evident. At the Potsdam Conference, Stalin informed Truman that Japan had twice sought surrender terms through the Soviet Union, which the Russians rejected. Furthermore, Japan actively pursued surrender conditions that precluded the presence of occupying troops on its soil. Given these circumstances, Japan’s surrender seemed imminent, rendering the nuclear strike morally and strategically questionable

The nuclear attack on Japan, purportedly intended to intimidate the Soviet Union, ultimately served as a demonstration of force, suggesting that its impact on Japan had already been achieved. Air Force General Curtis LeMay devised an innovative strategy of strategic bombing that inflicted more casualties than atomic bombing. For instance, on May 23, 1945, 520 bombers simultaneously struck the suburbs of Tokyo, resulting in the destruction of 20 square kilometers within a mere 2 hours. The onslaught, comprising 4,000 tons of incendiary bombs, caused an estimated 100,000 casualties due to “firebombing,” including women and children burnt alive. LeMay conducted similar strategic bombing campaigns across multiple cities, rendering the atomic bomb’s effect on Japanese leadership redundant. Regardless of perspective, the indirect target of the atomic bomb remained the Soviet Union.

General LeMay’s Massive Strategic Bombing Campaign in Japan

Truman’s policy, employing warfare as a tool in this manner, failed to yield desired outcomes. It would be four years before the Soviet Union successfully tested its first nuclear bomb. Truman’s political objective should have centered on preventing the emergence of additional nuclear powers and halting the spread of nuclear communism.

Achieving military objectives would have been relatively straightforward if backed by clear political goals. The Soviet Union’s testing of its solitary nuclear bomb in the deserts of Central Asia incurred significant economic costs and encountered severe limitations in infrastructure for its development. From a tactical standpoint, Truman’s utilization of the atomic bomb would have resulted in fewer casualties, primarily confined to specialists working at the secretive facility. Moreover, had the Soviet Union refrained from contributing to the proliferation of nuclear arms, the global nuclear arsenal would have taken considerably longer to accumulate. Importantly, attempts to develop nuclear weapons would have been perceived as a casus belli by all parties involved.

However, Truman’s policy did not view nuclear weapons through the lens of differing political ideologies, but rather as a trigger for conflict—an ideology in its own right, albeit a flawed one. This perspective became evident with the onset of the Korean War in 1950, illustrating Truman’s mismanagement of the tools of warfare at his disposal.

The year 1950 marked the eruption of conflict in Korea, echoing the specter of Munich. Communist forces from North Korea swiftly invaded and nearly overran the South. For President Truman, this crisis represented a formidable challenge, far surpassing the magnitude of the Japanese threat in the preceding years. It also presented an opportunity to redefine America’s global stance in a rapidly changing international landscape.

Truman’s resolve to take action was unwavering, driven by both personal conviction and the pressing demands of domestic politics. Eighteen months after his reelection, his once-strong approval rating plummeted from 69% to a precarious 37%. With critical congressional and senate elections looming, Truman faced the prospect of significant losses. The Republican opposition, led by figures like Richard Nixon—later to confront challenges in wielding warfare as a policy tool—rallied against Truman. They accused him of weakness and inaction in countering the spread of communism, of capitulating to Stalin’s ambitions in Eastern Europe, of negligence in safeguarding nuclear technology from Soviet espionage, and now, of allowing the unchecked advance of communism in Asia without resistance.

The events unfolding in Western democracies, coupled with Truman’s own perceptions, drew a clear parallel to the Munich Agreement, prompting decisive action. The Soviet occupation of North Korea, the Berlin blockade, the coerced Sovietization of Czechoslovakia, the suppression of communism in Eastern Europe, the communist-backed Greek civil war, Soviet pressure on Turkey to control the Straits, Mao’s communist victory in China, and the Soviet Union’s successful development of the atomic bomb in 1949 collectively heightened the resonance of the Munich analogy. These occurrences fostered a prevailing fear that the errors of Munich could be replicated once again.

Munich – casus bell or?

In 1950, just 12 years had passed since the Munich Conference and the announcement of the British Prime Minister back home, who, with a copy of the Munich Declaration in hand, announced the “achievement of a dignified peace”.

Hitler, Mussolini, Chamberlin and Daladier participated in the Munich Conference in September 1938. Hitler’s request to annex a part of Czechoslovakia, the “old German land” Sudetenland, to the Third Reich was discussed, and under such conditions that the Czechoslovak delegation did not even leave their hotel rooms to participate in the discussion of the issue, to say nothing of the Gestapo attached to them. By this time, it was already evident that Germany was not fulfilling its obligations as a result of the First World War. Germany had also left the League of Nations and had begun a massive rearmament program. The Rhineland was occupied by Germany, the Anschluss of Austria, Manchuria by Japan, and Abyssinia by Italy. Despite this, the leaders of Britain and France literally gifted the Sudetenland as Hitler’s last territorial claim across Europe.

The tragicomic political delusion of the Munich Agreement was not only perceived by Chamberlain as a diplomatic triumph, ostensibly averting the escalation of political tensions into war, but also garnered congratulatory messages from leaders of other democracies. These included American President Roosevelt, the Prime Ministers of Canada and Australia, who lauded the British Prime Minister’s efforts.

However, in stark contrast to Chamberlain’s perception, Czechoslovakia found itself completely occupied merely six months after the Munich Agreement. Subsequently, Poland was invaded six months later, precipitating Europe’s descent into World War II.

Munich stands as a stark reminder that politicians sometimes fail to recognize the inevitability of war—as the continuation of politics or perhaps choose to turn a blind eye to it. The ongoing attempt to address the Ukraine crisis within the framework of the Minsk agreements mirrors this pattern. Here, both democratic and authoritarian regimes convene to discuss their often conflicting interests against the backdrop of war. Much like the Anschluss of Austria, which brazenly breached the red line drawn at Munich, the current Normandy format grapples with issues such as ‘self-determination through the Crimean referendum,’ with a ‘Revisionist Russia’ participating in negotiations akin to the ‘revisionist Germany’ of that era.

In 1950, Truman seized upon the Munich precedent as a call to action. The political response to North Korean aggression culminated in direct military confrontation.

Political goals of the Korean War

War “is controlled by a political goal, and the value of this goal must determine the sacrifices that are key to it, both in amount and duration” (Clausewitz).

Truman’s political objectives exerted a profound influence on the outcome of the Korean War and its subsequent ramifications. To comprehend the essence of these goals, it’s imperative to reflect on North Korea’s contemporary stance and the formidable threat it poses to both present and future geopolitical landscapes.”

General Douglas MacArthur led the military operations in Korea amidst a complex political landscape. While US forces in Korea operated under an international, UN-sanctioned mandate, the original vision of a limited war with defined objectives soon became blurred. Initially, the political goal was to repel aggression, yet it lacked clear criteria for achievement. Ideally, isolating the immediate source of aggression, Kim Il Sung, through military force could have been pursued, similar to later actions against figures like Noriega, Milosevic, and Hussein. However, Truman did not articulate such a focused political objective.

The successful military maneuvers, notably the Inchon landing, severed North Korea’s supply lines, offering Truman the opportunity to redefine objectives. Initially aiming for the unification of Korea, Truman shifted focus to deterring aggression due to the threat of Chinese and Soviet intervention. Eventually, an ambiguous goal emerged: the protection of the security of military forces, devoid of clear political significance. The Korean War thus became a semantic tautology, lacking a coherent purpose.

General MacArthur’s dismissal stemmed from his dissatisfaction with the vague political direction of the war. His vision of complete victory through Korean unification and the dismantling of North Korea’s regime underscored a pragmatic approach. MacArthur recognized the Clausewitzian center of gravity and the military capability to address it, but lamented the lack of aligned political vision.

A similar challenge arose in 2010 in Afghanistan, where tensions between General McChrystal and President Obama highlighted discordant political perspectives. In both cases, the potential success of military efforts was hindered by political goals that inadequately addressed the complex realities on the ground. Thus, the fate of war remainThe Discharge of US Armed Forces in Inchon marked a pivotal moment not only for the potential unification of Korea but also for the pursuit of broader political objectives. In the 1950s, the United States held unchallenged leadership in nuclear armaments, while the Soviet and Chinese militaries, perceived as major impediments to Truman’s policies, were notably weakened and depleted.

The Korean War was thus a calculated response, driven by a genuine fear of the Munich analogy. However, amidst the ongoing conflict, the ambiguity and fluctuation of political objectives yielded suboptimal outcomes. By deferring Korean reunification to an uncertain future following the “freezing of the war,” Truman inadvertently compounded future challenges, as evidenced by the current nuclear-aggressive stance of North Korea.

This historical context underscores the complexities and consequences of political decision-making during times of conflict, highlighting the enduring impact of strategic choices on future generations.

The Korean War, much like the Persian Gulf War with Saddam Hussein years later, exemplifies how politics can delay conflicts, deferring their resolution to the future. In both cases, the dominance of political considerations over military strategies is evident, albeit under vastly different circumstances and fears that shaped the conduct of each conflict.

During the First Persian Gulf War, also known as the Kuwait War, the shadow of the “Vietnam Syndrome” loomed large. The collective memory of the Vietnam War cast a long shadow over the global community, including the American populace and political leadership. There was a pervasive fear of protracted conflict, with many dreading the prospect of being embroiled in a prolonged engagement akin to the Vietnam experience in Asia. Consequently, the Bush administration’s primary objective during the Kuwait War was to expedite the end conflict, with Saddam Hussein, the true casus bell, relegated to a secondary concern.

The Kuwait War was shaped by the Weinberger-Powell doctrine, deeply rooted in the Vietnam syndrome, which sought to curtail political intervention in military affairs. As a result, the war in Kuwait achieved partial success, meeting its primary political objective of expelling Hussein from Kuwait with minimal casualties and swift resolution.

Subsequent political decisions deemed the expulsion of Hussein from Kuwait sufficient to declare victory. However, policymakers anticipated the need for further action, leading to a second war a decade later aimed at toppling Saddam Hussein’s regime.

The annexation of Crimea stands as a modern example, echoing the Munich Agreement’s recognition of the inevitability of political warfare. Ukraine’s failure to employ military intervention in Crimea underscored the necessity of wielding military power to maintain political stability in Donetsk and Lugansk.

Similarly, the ongoing conflict in Syria mirrors the complexities of the Vietnam War, illustrating that military success hinges on clear and coherent political objectives. Military operations chrachter, even those conducted by anti-terrorist coalitions through airstrikes, are dictated not solely by military exigencies but by political considerations and decisions.

In essence, war invariably remains an extension of politics, whether initiated or not. , military actions on the battlefield are inexorably intertwined with political imperatives, emphasizing the inseparable link between military strategy and political objectives

Accidental Pioneer

Accidental Pioneer: Charles VIII and the Dawn of Military Revolution in the Gunpowder Age

A Translation of Original Insights from Tbilisi Prison, 2017

Francesco Guicciardini, an Italian diplomat and historian, captured the essence of the French invasion’s impact on Italy when he remarked, “The French invasion presented a formidable challenge, which   affected everything that had been built.” This statement resonates deeply with the tumultuous era of the Italian Wars, which heralded the onset of the Gunpowder Revolution, a transformative period in warfare that reshaped military tactics and strategies over centuries.

The Gunpowder Revolution, spanning 500 years, constitutes a series of military upheavals that continue to intrigue scholars and historians. While interpretations vary, the focus here revolves around its inception and culmination, particularly its manifestation in the European theater during the Renaissance.

Michael Roberts, credited with introducing the concept of a military revolution in Europe, pinpointed the 16th and 17th centuries as a period of profound change in warfare and the role of the state. Roberts highlighted the shift from feudal cavalry dominance to the ascendancy of infantry tactics, exemplified by the experiences of Sweden under Gustavus Adolphus. However, divergent views, notably articulated by Geoffrey Parker, suggest Spain’s primacy in spearheading military innovations during this period. Moreover, a third perspective, the interpretive block, posits the Gunpowder Revolution within the broader context of 17th and 18th-century Europe.

While consensus eludes scholars regarding the revolution’s origins, its impact on historical narratives remains undeniable. The seminal Italian War of 1494, marked by King Charles VIII’s invasion of Italy, symbolizes a watershed moment in military history. This conflict ushered in an era of technological and tactical advancements, signaling the demise of medieval warfare and the dawn of modern military practices.

The Gunpowder Revolution, however, unfolded gradually over centuries, punctuated by successive revolutionary epochs:

Gunpowder Revolution: 1494-1700

First Industrial Revolution: 1750-1900 (including the democratization of warfare)

Second Industrial Revolution: 1900-1945 (marked by the development of the atomic bomb)

Information Revolution: From 1970 onwards, characterized by the evolving role of information in warfare.

The evolution of warfare exemplifies a continuous process, shaped by innovations, geopolitical shifts, and societal changes. While the Gunpowder Revolution stands as a pivotal moment, subsequent revolutions have further reshaped the contours of military conflict, underscoring the dynamic nature of warfare across history.

The classification presented above pertains to the technological aspect, but neither of them, including the Gunpowder Revolution, should only be considered for their significant changes. During these epochs, military innovations, warfare transformations, and technological advancements emerged, all of which influenced strategic decisions parallel to the political, social, and economic factors. It could be argued that the emergence of state monopoly on warfare during periods of military conflict contributed to the concept of statehood, where both parties exerted significant influence on each other’s integration, enhancing progress. Such mutual interaction arguably renders the evaluation by Charles Tilly, who asserted that “war made the state, and the state made war,” as one of the most accurate assessments on the interdependent relationship, which had the most profound impact on history.

It can be argued that revolutions in the forms of warfare are not only dependent solely on technological aspects, but the second revolution may be carried out in such a way that it does not rely on military technologies or weapons, and it may be based entirely on other non-technical factors. For example, the emergence of revolutionary France’s wars may be cited. These wars were not motivated by a desire to expand the territory of the entire world, but rather by the compassion of an ideological founder, which led to the rise of the French society at that time. The main event was the mobilization of the population – this manifested the superiority of the French over the Prussians, Russians, and others, not weapon . Therefore, factors such as nationalism, absolutism, or democracy  such factors as nationalism, sometimes exert even greater influence than technological advancements like tanks or weapons on the battlefield and the evolution of warfare simply having advanced technology is not enough; one must also understand how to strategically utilize and integrate it into military operations effectively. This involves considerations such as tactics, logistics, political factors, and overall strategic objectives. By prioritizing strategic thinking alongside technological development, one can better harness the full potential of new weaponry and ensure its superiority in the complex landscape of warfare. Simply embracing the recognition of a newly acquired weapon or a broader technological change does not necessarily fuel revolution in the conduct of warfare. Human multidimensional behavior plays a significant role here – their ability to harness the best utilization of technology and adapt it effectively in military strategies

Beyond weaponry and military tactics, revolutionary change necessitates adequate tactics, strategy, organizational administration, leadership, and the involvement of other human factors. Moreover, it could be argued with caution that the adoption of technological innovations, including the understanding of weaponry, does not necessarily signify that the revolutionary change in the conduct of warfare solely depends on them. Such interpretations only reflect the perspectives of the best users of technology. Both Inventors of technology and the best users of technology may independently influence the outcomes, rather than being identical subjects, but significantly divergent, as in time, so in space. Such a notion can be likened to Bacon’s triad applied to each representative – in gunpowder , marine navigation(magnet), and printing. All of them were invented in Asia at one time or another  but recognizable revolutionary definitions could be found in other times and places, like in Europe. Hence, military revolutions are highly nuanced in time and space, which should include the gunpowder  revolution among them. Its main technological exponent, gunpowder, was invented in China, presumably in the 9th century

One period completely misunderstood that Chinese intellectuals did not use gunpowder  as a military designation, but it was revealed through subsequent investigations that the Chinese had indeed relied heavily on gunpowder  in comparison with Europeans in sincerity for military purposes. However, the fact remains that the gunpowde revolution did not begin in China, but in Europe, not in the 9th century, but during the Renaissance. The proliferation during the time of the same revolution is also very significant, extending over 200 years, with its technological progress being quite embryonic, started with very primitive arquebuses,, and concluded with fairly sophisticated flintlock rifles As for the assertion of Artillery, gunpowder’s revolution began with such a premise that it was virtually unchanged over the next 350 years.

Perhaps the best universal example of the difference between the inventors and the best users of weapons is the culmination of the German art of maneuver, the Blitzkrieg. Many people quite rightly associate this phenomenon with the British invention – the tank, but those who look for the reasons for the German astonishing success in the number or quality of tanks are sorely mistaken. The real reason for success was hidden in completely different – human factors. As Max Booth points out: “Generally accepted opinion, Germany possessed a great technical and numerical advantage over its rivals. However, if we look at the forces with which Germany invaded other countries , we will find that this opinion is very far from the truth. Germany used far fewer tanks and aircraft than Britain and France;  

During the invasion of France, the German forces boasted approximately 2,445 tanks primed for combat. Among these were diverse models such as the Panzer I, Panzer II, and other early war tanks.

In contrast, the French and Allied forces combined marshaled a formidable fleet of approximately 3,383 to 4,071 French tanks during the same critical period of conflict In terms of quality, the Allies had better weapons than the Germans; The success of the latter was due to a much better coordination of forces, as well as a higher level of command and training, as well as fighting spirit. Unlike their allies, they understood better how to take advantage of new technologies.

Of special note is the ability to maintain revolutionary achievements, which seems to be the most difficult task, since no technological or tactical achievement can guarantee eternal superiority. A rival will always copy any useful innovation and may today or tomorrow use it better than the original innovator. So the preservation of revolutionary achievements can only be hidden in the constant search for innovations, and sometimes completely utopian innovations, which in turn is a very expensive and difficult task for any state. It can be said for sure that any state that cannot master innovations in the military sphere is doomed to epochal backwardness. The state or military machine is also doomed to collapse, which, fascinated by its own tactical success and revolutionary progress, does not notice the line between the possible and the impossible, between tactical success and strategic possibilities.

As a result, history is full of examples of such states or nations, which suffered from epochal backwardness in relation to modern developed forms of warfare. However, more importantly, the current world configuration repeats the same picture, the majority of states are still epochally behind the 21st century technological capabilities of warfare.

As for those who were able to develop a stunning revolutionary success on the tactical field of battle, but failed to maintain this success and transform it into a victory at the strategic level, the already mentioned German military machine and Charles VIII are enough, whose war we must return to in a few words below.

However, before proceeding directly to the review of Charles VIII’s war, one important circumstance should be emphasized once again. Even when we talk about gunpowder or any weapon, its importance and revolution, we must remember that we cannot give too much role to technological factors, we must never place more hopes on them than they can handleIn essence, attributing the entirety of military prowess solely to technological superiority is not entirely accurate, as succinctly articulated by Fuller: “Strategy, management, command, courage, discipline, supplies, organization, and all other moral or physical attributes are nothing compared to weapons of great superiority; What they can create is only one percent of the overall capabilities of the army.

However, rejecting this extreme doesn’t mean embracing its complete opposite, as echoed by Napoleon: “Three-quarters of the victory in war is determined by the moral spirit, and only one-fourth by the actual balance of forces.”

Accepting either extreme would lead to flawed beliefs – either in the success of an untrained, unmotivated army solely due to weaponry or in defeating a powerful enemy with sheer spirit alone. Success on the battlefield cannot be derived through fixed percentages or fractions, nor can human and technological factors be interchanged. Depending on the circumstances, dominance may shift between technological and human factors. Ultimately, victory requires a balance between both – effective military strategy and technological armament, complemented by human resolve and spirit.

Charles VIII and the Year 1494

In Michael Howard’s portrayal of the events unfolding in 1494, he vividly captures a seismic “shift in speed” from the stagnant medieval warfare to the dynamic, aggressive modern warfare, epitomized by King Charles VIII of France’s bold invasion of Italy. Despite being seen as a pioneer of the gunpowder era, Charles’s role as a military leader remains relatively overlooked in historical accounts. This oversight is understandable, considering Charles’s limited prowess as a commander and his minimal contribution to military innovations during his time. Charles himself likely had no inkling that his actions in 1494 would herald a revolutionary epoch in warfare.

Contemporary depictions offer glimpses into Charles’s character, painting him as lacking in both physical stature and intellectual acumen. With a disproportionately large head and a modest frame, Charles’s education was notably lacking, to the point where he struggled to write his own name. Despite his illiteracy, Charles held a deep fascination with mythical legends, particularly those of Camelot immortalized in Thomas Malory’s “Le Morte d’Arthur,” a work published since 1485. Alongside his love for legends, Charles harbored a fervent desire to emulate the heroes of the Crusades, driven by a passionate ambition to reclaim the Holy Land from perceived injustices.

In essence, Charles VIII’s bold venture into Italy in 1494 marks a pivotal juncture in the evolution of warfare, ushering in an era defined by rapid technological and strategic shifts. Despite his personal limitations, Charles’s actions set in motion a cascade of events that would reshape the course of history, laying the groundwork for the modern military landscape.

While Charles may not have possessed the leadership qualities requisite for a grand endeavor like reclaiming the Holy Land, it’s worth noting his technical capacity as the leader of France, objectively the strongest state in Europe at the time. France had recently concluded the Hundred Years’ War with England, successfully reclaiming Normandy and Guyenne from British control. Moreover, under Charles’s reign, France expanded its territory, incorporating Armagnac, Anjou, Brittany, Burgundy, and Provence into the royal domain, essentially solidifying the modern borders of France.

During the same era, the French achieved remarkable technological advancements, notably enhancing artillery which had long existed in Europe but remained largely ineffective. The older siege artillery was cumbersome and immobile, typically stationed at siege sites due to its impracticality in transportation. Moreover, the labor involved in its operation was arduous, allowing for only a few shots per day. Projectiles were ineffective stone balls that disintegrated upon impact, causing minimal damage. Accurate aiming was nearly impossible, with the assembly of the artillery unit occurring at a distance of 80-90 meters from the target due to limited firing range. This proximity to fortresses made artillery installations vulnerable to enemy capture or destruction.

In the Middle Ages, artillerymen were typically craftsmen rather than soldiers, responsible for all aspects of artillery operation from assembly to firing. This arrangement led to instances like the 1453 siege of Constantinople, where Mehmed II’s army utilized Hungarian artillery led by master Urban.

During the 15th century, French advancements revolutionized artillery and gunpowder production. They refined the explosive composition, resulting in a more potent granulated explosive that increased projectile velocity and flight distance. Iron shells replaced stone ones, while improvements in steel casting enabled the creation of lightweight bronze barrels modeled after church bells. These lightweight barrels facilitated the development of portable mounts, allowing for rapid target changes and aiming adjustments. Light artillery could now be transported on horses, providing greater mobility compared to the heavy barrels tied to oxen used by the Italians.

The French artillery suddenly gained numerous advantages, including increased destructive power, extended firing range, faster firing speed, and unprecedented mobility. While the modernized French artillery proved to be a formidable weapon of victory, mastering the tactics of portable firearms posed a challenge. This shortfall in adapting to new battle tactics would later contribute to the French defeats following Charles’s lightning victories.

Moreover, the spread and refinement of firearms in medieval Europe faced not only technological barriers but also moral opposition. Firearms encountered significant resistance within medieval society, akin to the resistance encountered by later innovations like the typewriter. Knights, who were at the forefront of warfare, particularly resisted the acceptance of firearms. Traditional knights viewed firearm users as dishonorable, cowardly individuals who avoided direct combat. They perceived firearms as instruments of deceitful killing, lacking the valor associated with face-to-face combat. This sentiment was echoed by the 14th-century Italian poet Petrarch, who denounced firearms as tools of “hellish” cunning killing.

In 1494, King Charles VIII of France, equipped with the technological and material resources previously outlined, seized the opportunity to invade Italy. Following the death of the King of Naples, Alfonso II, his successor laid claim to the Duchy of Milan. Meanwhile, the Duke of Milan, Ludovico Sforza, urged Charles to seize the Neapolitan throne, driven by Angevin ties to the Kingdom of Naples. Charles embarked on the military campaign into Italy, viewing it not merely as a conquest but as the rightful occupation of his throne. However, Charles saw the throne of Naples as a means to launch a crusade against perceived injustices and ultimately reclaim the holy land of Christianity.

Charles’s motivations highlight the intricate blend of personal ambition, political maneuvering, and religious zeal that characterized the events of 1494. His expedition into Italy, fueled by dynastic aspirations and religious fervor, inadvertently set the stage for profound transformations in warfare, ushering in an era marked by technological innovation and strategic evolution.

The year 1494 emerged as an extraordinary period within an already exceptional era. Gutenberg’s Bible had been circulating for nearly five decades, while the reverberations of the fall of Constantinople still resonated throughout Europe. Across the Atlantic, Spain’s throne buzzed with discussions of newly discovered lands, a topic that had propelled the Italian explorer Columbus on his second expedition just a year prior. Amidst these seismic shifts, luminaries such as Botticelli, Leonardo da Vinci, Michelangelo, Raphael, Titian, and Machiavelli graced the earth, ushering in a new epoch for art, science, and politics. Europe and humanity, collectively, stood on the brink of change, bidding farewell to the past and embracing a future teeming with possibilities.

In the midst of this transformative milieu, a watershed moment unfolded in the realm of warfare. Charles VIII’s army, comprising 27,000 men, descended upon Italy through the formidable Alps, heralding the dawn of a new era in military organization and strategy. With a structure reminiscent of the Roman legions, Charles’s army epitomized a unified force centrally financed by the state. It boasted a tactical amalgamation of infantry, cavalry, and artillery—a composition that Michael Howard aptly likened to the armies commanded by Napoleon three centuries later.

Charles’s expedition into Italy represented more than mere military conquest; it symbolized the dawn of a new age of warfare characterized by centralized command, strategic coordination, and technological innovation. The convergence of historical forces in 1494 catalyzed a paradigm shift in the conduct of war, foreshadowing the profound transformations that would reshape the contours of European history in the centuries to come.

The core of Charles’s army was infantry, supported by Swiss lancers, along with French lancers and crossbowmen. Swiss spearmen were already considered a particularly dangerous force. It had been a long time since they had restored Alexander the Great’s hedgehog phalanx. Using this tactic, the infantry more and more often mercilessly defeated the cavalry that had dominated the battlefields of Europe for almost a thousand years. Charles’s army certainly included cavalry units of mounted knights, but his most brutal and strange tactical grouping was a unit of three dozen artillery pieces.

As soon as the French appeared in Italy, the natives immediately switched to their usual battle tactics, they began to fortify their fortresses. Such passive forms of fighting were then considered the norm. Fortifications in fortresses unequivocally proved the obvious superiority of defense over attack. Then no one in the whole of Italy or in the whole of Europe would share the opinion that Machiavelli would voice in just a few years regarding the cult of castles, according to which in practice “there is no wall so thick that artillery cannot destroy it in a few days”. However, Machiavelli, who saw the invasion of the French as the setting of the Italian sun, did not so strongly criticize the defensive strategy with fortresses as he did the essence of the Italian army – mercenary soldiers. Later he will write: “The fact that modern Italy is in ruins is the fault of nothing else, except that hopes were based on the mercenary army.”

Indeed, the mercenaries, or condottieri as they were called in Italy, had nothing to do with the fighting spirit of the national army, although the whole of Italy depended on them. The condottieri understood perfectly well that today’s enemy could become tomorrow’s employer, only those motivated by money had no reason to sacrifice themselves. It is one thing that mercenaries did not sacrifice their own lives, but it is another that they were wary of the lives of their adversaries, preferring to hold the enemy hostage for ransom rather than physically annihilate them on the battlefield to achieve decisive victory. Of course, this does not mean that there were no cases of self-sacrifice on their part or the destruction of the enemy, but for the most part the fighting style of the Condottieri tended to be absurd, more like a messy hand-to-hand fight than a life-and-death encounter. Machiavelli also describes several such pointless battles. As he recounts, in one case only one fighter was killed “only because he was thrown from his horse and drowned in the mud with two of his comrades”, and in another case “the battle lasted from 20 to 24 hours, in which only one person was killed, although he was not killed either.” , they didn’t even cut him and didn’t even throw him off his horse with any violent action, he just fell off and was crushed to death as a result.”

With such a weak, unmotivated army, the Italians faced a much stronger and cruel French army. To reach Naples, Charles had to pass through the Duchy of Milan, the Republic of Genoa, the Republic of Florence, and the Papal States. The Neapolitans decided, while the French were still far from Naples at the beginning of the Italian lands, to make a pre-emptive strike and meet them at Milan. According to the existing tactics, the Italians decided to block the way for the enemy by strengthening in the fortress and fortified themselves in the Morando fortress. Naturally, by this maneuver the Italians hoped to hold off the French for a long time, they were sure that, as before, as now, the fortress of Morando would resist without difficulty for months, to say nothing of a resistance of a few weeks or a few days. However, Charles’ artillery performed a real miracle – it did not take months and weeks, but even days to break the walls of the castle, Morando fell in three hours. Not only the power of the French artillery, but also the brutality of the French soldiers towards their opponents turned out to be shocking for the Italians. Morando followed with lightning speed the quick and unproblematic capture of several garrison castles in Tuscany. Along with the loss of several fortresses, the Italians practically lost their courage. As a result, the governor of Florence, Piero Medici, frightened and surprised by the speed of the French army, surrendered Florence without any resistance.

The Italians had never seen such a fast war, such fast artillery. Francesco Guichardini writes: “They approached the walls of the fortresses with such speed that the distance between them soon disappeared; They fired from the cannons at such a speed that they spent as many hours as it would take the Italians to storm the cities.” What is surprising is that in a few days such an army occupied Rome very quickly and without problems. Naples was the next step, and while moving from Rome to Naples, the Italians still tried to resist, this desperate move on the part of the latter was the biggest and last attempt at resistance. At first glance, the Italians seemed to have something to hope for, since this time they used the fortress of Monte San Giovanni for resistance, which was known for its stability and which in the not-so-distant past had survived a 7-year siege. The problem, however, was that the Italians still didn’t seem to understand that the past was over. Now was the time not for the castle, but for Charles’s artillery. The French made it known to the Italians in just 8 hours, Monte San Giovanni, which had resisted the enemy for 7 years, was occupied by the French in 8 hours. First, the artillery destroyed the walls of the castle, and then the brutal French soldiers who broke into the castle did not even allow the Italians to escape. The results of the battle were shocking, the French lost 10 soldiers and the Italians more than 700. The shock of Monte San Giovanni proved too much for King Alfonso II of Naples, he gave up the fight and abdicated to Charles, who took only 6 months to fully conquer Italy. He practically razed Italy’s strongest fortresses to the ground, along with a fortress-oriented defensive strategy, for a while, but he changed the concept of superiority of defense over attack.

The shock experienced by the Italians was similar to that of Sudanese soldiers later in 1898 fighting British machine guns with swords, or to the shock experienced by French soldiers in 1940 when the Maginot Line hopefuls failed to understand how German tanks had reared their heads, or even to the general shock that In 1945, Japan suffered from the atomic bomb.

We should revisit the account of contemporaries regarding the invasion of Italy by the French. In 1520, a narrative captures their impressions:

“Before 1494, when the war began, the parties were so equal in strength, the military methods so slow, and the artillery so primitive, that the taking of a castle required almost a single march, the wars lasted long, and the casualties were few or none, the invasion of the French It was like a sudden storm that turned everything upside down… Wars became fast and violent, conquering a country took less time than before to invade and capture a village, cities fell with lightning speed, requiring days, or at least hours, instead of months as before. ; The battles became extremely brutal and bloody”

The shock caused by Charles’s campaign directed the attention of all the great thinkers of Italy to the elimination of the problems experienced by the defeat. Among them was Da Vinci, who did not at all show interest in military issues and referred to war as “the most beastly madness”, he was so involved in the invention of military technologies that he even created a number of such sketches, which, due to technical and technological limitations, humanity could not see until the 20th century. Among his many “outlandish” ideas at the time were sketches for models of submarines, missiles, armored vehicles, mortars, fireballs, poison darts, variations of portable firearms, machine guns, and chemical weapons. In addition, Leonardo was at the head of the process of creating new defensive fortresses for Cesare Borgia, and Michelangelo, engaged in the same work, but this time in a discussion with the Sangalo family, said: “I do not know much about painting and sculpture, but I have accumulated great experience in fortifications and I have already proved that I know much more about this matter than the whole family of Sangalos.” As for Machiavelli, it can be freely said that thinking about military problems led him to political ideas, and he became interested in military problems under the conditions of defeated, “in ruins” Italy.

Within a few months of entering Naples, Charles was defeated by the Italian coalition forces, essentially because he could not resist the new Spanish tactics used by the Italians, and had to return to France. However, his invasion laid the foundation for the greatest historical processes. It was then that the foundation of the 60-year conflict between France, Spain and the Holy Roman Empire was laid for domination over Italy. It is due to the lightning storm of Charles and the Italian wars that the Italians, descendants of the Roman Empire and the Roman legions, finally lost their reputation as brave warriors. Although Charles of 1494-95 was finally personally defeated by the Italians, the defeat experienced by the Italians proved to be much more lasting. Despite the revival of the Renaissance, this nation was unable to form a state for nearly the next 500 years until the 20th century. This was the immediate reason why the military backwardness revealed at the dawn of the gunpowder era could not be overcome either in the immediate or subsequent eras. The Italians attempted an immediate response to the French artillery, and this response was the work of Italian engineers, new forts called the Trace Italienne. These thick-walled forts had bastions around them, on which artillery was permanently stationed. The bastions worked together to bring the battlefield into full view, and in some cases they could even control several battlefields. The fortresses were surrounded by earthworks that made it very difficult for the enemy’s artillery to directly damage the walls. However, the creation of such a permanent bastion system proved to be too late, even though Italian castles gained great popularity in other parts of Europe. This invention brought Italy only the status of a kind of laboratory, where French artillery, and then a new system of fortification of fortresses were tested.

Charles’s Blitzkrieg was just the beginning of the gunpowder revolution. More surprising changes were waiting for the Europe of the gunpowder era, in the following years, first the Dutchman Moritz Nassauel, and later the Swedish Gustav Adolf, the army of the French Charles VIII would seem like an untrained and undisciplined army, and they would not be wrong. After all, these two stars of the era ensured the real progress of the gunpowder revolution thanks to constant tactical training and the discipline it required, and not directly at the expense of improving gunpowder or even artillery. As Max Weber says, “It was discipline, not gunpowder, that initiated the transformation. Gunpowder itself and any other war method related to it became the bearer of meaning only with the presence of discipline.

მანერჰაიმი

 

1917 წლის ლენინის საბჭოთა რევოლუციას მოჰყვა მისი დაპირება იმპერიის შემადგენელი ნაწილებისთვის თავისუფლების მინიჭების თაობაზე. მართლაც, რომანოვების რუსული იმპერიის დასასრულმა გამოიწვია ტალღა, რომლის ფონზეც დამოუკიდებლობა გამოაცხადა როგორც საქართველომ, ასევე ფინეთმაც. თუმცა, ისტორიის ამ გარდამტეხ მომენტზე, თავდაპირველი და შემდგომი რეაგირებები, რომლებიც ფინეთმა და საქართველომ განახორციელეს, იმდენად განსხვავებული აღმოჩნდა, რამდენადაც განსხვავებულია ამ ორი ქვეყნის ერის დღევანდელი მდგომარეობა, ამ სახელმწიფოებში დღეს არსებული ცხოვრების დონე და მათი უსაფრთხოების სტატუსი.

ბუნებრივია, როცა თავდაპირველ რეაგირებებზე ვსაუბრობ, თავისთავად მხოლოდ იმას არ ვგულისხმობ, რომ ფინეთმა დამოუკიდებლობა საქართველოსგან განსხვავებით მთელი 6 თვით ადრე – 1917 წლის 6 დეკემბერს გამოაცხადა,  არამედ ამ შუალედში და შემდგომ წლებშიც განხორციელებულ ქმედებათა მთელ იმ წყებას, რაც ფინეთმა სუვერენიტეტის გამოცხადებული ნების რეალიზაციისთვის გააკეთა.  თუმცა, ეს ე.წ.  შუალედი 1917 წლის 6 დეკემბრიდან (ფინეთის მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადება) და 1918 წლის 26 მასი (როცა საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადება მოუწია) თავისთავად მაინც მეტყველებს ერთ ისტორიულ ჭეშმარიტებაზე, ფინეთის მიერ არჩეული გზა, რომელიც გამოიხატა შეუპოვარ, უკომპრომისო სისხლისმღვრელ ომში, ძალიან სუსტის მიერ ძალიან ძლიერთან პირდაპირ დაპირისპირებაში უფრო სწორი აღმოჩნდა, ვიდრე სხვა უფრო „გონივრული“ პოლიტიკა.  ეს კიდევ ერთი მაგალითია იმისა, რომ თავისუფლება მხოლოდ უკომპრომისო ბრძოლით და არა რაიმე სახის „გონივრული კომპრომისებით“ მოიპოვება, და რა თქმა უნდა  მაგალითი იმისა, რომ თავისუფლების გამოგლეჯა ყოველთვის შენზე ბევრად უფრო ძლიერის, დიდის და მდიდრისგან გიწევს. მაგალითია იმისა რომ თავისუფლებისთვის მებრძოლები იღებენ მდგრად თავისუფლებას განსხვავებით მათგან, ვინც თავისუფლების მიღებას წყალობასავით ელოდებიან.

თუმცა, ამჯერად მინდა ვისაუბრო არა სახელმწიფოებრივი პოლიტიკის ავკარგიანობაზე რომელიმე კონკრეტული ქვეყნის მაგალითების შედარებით, არამედ მინდა რამოდენიმე სიტყვა ვთქვა იმ ფაქტორზე, რომელმაც ფინეთის, ერთი შეხედვით უიმედო, უაზრო, უპერსპექტივო თავგანწირვა გარდაქმნა წარმატებად და გამარჯვებად, ასეთი ერთ-ერთი უმთავრესი, თუ არა ყველაზე მთავარი ფაქტორი კი ნამდვილად იყო კარლ გუსტავ მანერჰაიმი. და ვფიქრობ, არანაირი აზრი არ აქვს იმაზე დავას, თუ ვის უფრო გაუმართლა, ფინეთს რომელსაც ჰყავდა მანერჰაიმი თუ მანერჰაიმს, რომელსაც ჰყავდა ფინელი ხალხი.

„ერთადერთია ფინეთი – შესანიშნავი, უფრო მეტიც, ბრწყინვალე ფინეთი – ფინეთი, რომელიც მოქცეულია უდიდესი საფრთხის კლანჭებში, რომელიც გვიჩვენებს თუ რა შეუძლია გააკეთონ თავისუფალმა ადამიანებმა. შთამბეჭდავია ფინეთის მიერ კაცობრიობისთვის გაწეული სამსახური. ფინეთმა, მთელი მსოფლიოს დასანახად გააშიშვლა წითელი არმია და წითელთა საჰაერო ძალები. არქტიკულ სარტყელში წარმოებულმა სასტიკი ბრძოლის რამოდენიმე კვირამ დაამსხვრია საბჭოთა კავშირთან დაკავშირებული უამრავი ილუზია“ –  ეს სიტყვები 1940 წლის 20 იანვარს წარმოთქვა იმ დროს დიდი ბრიტანეთის სამხედრო-საზღვაო მინისტრმა უინსტონ ჩერჩილმა, ადამიანმა რომელიც მორალურად მხარს უჭერდა წლებით ადრე ფინეთის ბრძოლას თავისუფლებისთვის, მიუხედავად იმისა რომ მაშინ სამთავრობო კაბინეტს გარეთ მყოფს არ შეეძლო პრაქტიკული  დახმარების გაწევა (თავისუფლების ომი), ადამიანმა რომელიც აღფრთოვანებული იყო ამ სიტყვების წარმოთქმისას, ანუ მაშინ როცა ს.ს.რ.კ ფინეთში შეიჭრა, ხოლო გერმანიამ და ს.ს.რ.კ-მ პოლონეთი შუაზე გაიყვეს (სსრკ-ფინეთის ომი), ადამიანმა, რომელიც ამ სიტყვების წარმოთქმიდან სულ რაღაც ერთ წელიწადში, როგორც პრემიერ-მინისტრი პრაქტიკულად „ფორმალურ“ ომს გამოაცხადებს კვლავ საბჭოეთის წინააღმდეგ, მაგრამ ამავდროულად ნომინალურად ჰიტლერის მოკავშირე ფინეთს (II მსოფლიო ომი).  რაც მთავარია, ზემოთ ნახსენებ სამ ომში, ფინეთის არმიას და არ გადავაჭარბებთ თუ ვიტყვით, ფინელ ხალხს სათავეში ედგა კარლ გუსტავ მანერჰაიმი, რომელიც მიუხედავად მსოფლიო  ძალთა კონფიგურაციისა სამივე ომში ხელმძღვანელობდა ფინეთის სახელმწიფოს სუვერენიტეტის იდეით და იბრძოდა მხოლოდ ფინელი ხალხის მდგრადი თავისუფლებისთვის, იბრძოდა შეუპოვრად, დაუღალავად და ნებისმიერ ფასად.

და არის კიდევ ერთი რამ, მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად სამწუხაროა, თუმცა  ფაქტი კი ნამდვილად არის, ამ სამი ომიდან ორში ქართველებს ფინელების წინააღმდეგ მოგვიწია ბრძოლამ. ყველაზე გულსატკენი ის არის, რომ სწორედ ჩერჩილის სიტყვაში ნახსენებ  ე.წ. „ზამთრის ომში“, არა მხოლოდ აგრესიის ინიციატორი იყო საქართველოდან, სტალინის სახით, არამედ ათასობით რიგითი ჯარისკაცის სახით საბჭოთა კავშირი იყენებდა ჩვეულებრივ ქართველებს ფინეთის თავისუფლების მოსაგუდად.

 

ცხოვრება რომანოვების იმპერიაში

 

მანერჰაიმი დაიბადა 1867 წელს ფინეთში, რომელიც უკვე რუსეთის იმპერიის დიდ სამთავროდ იწოდებოდა, მას იმპერიაში  განსაკუთრებული სტატუსი ჰქონდა და ფინეთის დიდი მთავარიც თვით რუსეთის იმპერატორი იყო. ეს თითქოს ერთგვარი პატივი და პრივილეგია უნდა ყოფილიყო იმპერიაში შემავალი ერებისთვის, თუმცა ეს „პრივილეგია“ , უპირველეს ყოვლისა, გამოწვეული იყო ფინეთის სტრატეგიულ-გეოგრაფიული მდებარეობით და რა თქმა უნდა არანაირი კავშირი არ ჰქონდა ფინელი ერის, მისი ენის და კულტურის პატივისცემასთან. საქართველოც იმავე იმპერიის ნაწილი იყო, მისი ერთგვარი „სასაზღვრო ბასტიონი“, მაგრამ უკიდურეს სამხრეთში, იმპერიის პოლიტიკური ცენტრიდან ათასობით კილომეტრით დაშორებული. ფინეთი კი ამგვარივე „სასაზღვრო ბასტიონი“ იყო, მაგრამ ეს გეოგრაფიული ბასტიონი მდებარეობდა იმპერიის მეორე მხარეს, მის უკიდურეს ჩრდილო-დასავლეთში და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ის იმპერიის დედაქალაქის უშუალო მომიჯნავე ტერიტორიას წარმოადგენდა, ეს კარიბჭე იყო, რომლიდანაც პირდაპირ დედაქალაქის პეტერბურგის ზღურბლზე იდგა.

„დიდი სამთავროს პატივი“ ფინეთმა 1809 წელს, იმპერატორ ალექსანდრე I-ის კონსტიტუციური შეთანხმებით მოიპოვა, როცა იმპერატორმა ფინელი ხალხის დაცვის ფიცი დადო და თავი გამოაცხადა ფინეთის დიდ მთავრად. სინამდვილეში ამ ანექსიით, მან თითქოს საფუძველი ჩაუყარა ფინელი ხალხის დაბადებას. ასეთ განაცხადს უმარტივესი არგუმენტაცია ჰქონდა – რუსეთმა ფინეთი შვედური ბატონობისგან იხსნა. ამგვარი პოლიტიკური არგუმენტაცია, დღევანდელ რუსეთშიც კვლავ აქტუალურია, რუსული პოლიტიკა დღესაც უდაო ფაქტად მიიჩნევს, რომ ფინეთის სახელმწიფოს,  უფრო მეტიც – ერის შექმნა – ეს რუსული დახმარების შედეგია.  ალბათ, არც ის არის გასაკვირი, რომ 1809 წელს, რუსული პოლიტიკა ფინეთშიც ძალიან ბევრ ადამიანს „ხსნა“ ეგონა, მით უმეტეს თუ გავითვალისწინებთ უდიდეს პრობლემებს შვედეთთან, ნაპოლეონის ბობოქრობას კონტინენტზე და იმ ლამაზ სიტყვებს, რომელიც ალექსანდრე I-ის მანიფესტში იკითხებოდა, რომლის თანახმადაც, ფინელი ხალხი „განდიდდა და მსოფლიოს ერთა რიგს შეუერთდა“. რა თქმა უნდა ასეთი შეფასება მაშინ მხოლოდ იმპერიულ თვალთმაქცობას ემსახურებოდა, ხოლო მისი ჭეშმარიტი რეალიზაცია მომავალში სწორედ რომ რუსეთთან გადატანილი ომების შემდეგ გახდა შესაძლებელი. ალბათ არავინ იფიქრებს, რომ ზემოთ ნახსენები ანექსიის პოლიტიკა გეოგრაფიული განზომილების გამო საქართველოში მიმდინარე პარალელური მოვლენებისგან განყენებული იყო, რადგან სიტყვები „ალექსანდრე I” და „მანიფესტი“ ხომ ძალიან ბევრის მთქმელია საქართველოსთვისაც. ეს ხომ სწორედ ის ალექსანდრე I-ია, რომელმაც აღწერილ ფინურ მოვლენებზე 8 წლით ადრე, ტახტზე ასვლის პირველსავე წელს ანუ 1801 წელს გამოსცა „მანიფესტი“ ქართლ-კახეთის სამეფოს გაუქმებისა და რუსეთთან შეერთების თაობაზე. სწორედ მისი მმართველობის პერიოდში 1803 წელს ოდიშის სამთავროს რუსეთის ქვეშემდომობის მიღებამ მოუწია. 1804 წელს მთიულეთის ანტირუსული აჯანყება ჩაახშეს, 1810 წელს კი უკვე იმერეთის სამეფო გააუქმა, ამავე იმპერიის პოლიტიკას შეეწირა გურიის და აფხაზეთის სამთავრობოებიც. ალექანდრე I-ის ანგარიშზეა 1811 წელს საპატრიარქო ტახტის გაუქმება და ეგზარქოსის თანამდებობის შემოღება ჯერ აღმოსავლეთ, ხოლო მოგვიანებით 1814 წელს დასავლეთ საქართველოში. მოკლედ, ეს ის იმპერატორია, რომელმაც საქართველოს სრულ ანექსიას მოთაფლვით, მოტყუებით და ძალის გამოყენებით „ჩინებულად“ გაართვა თავი. სწორედ ამ პოლიტიკას როგორც ფინეთის, ასევე საქართველოსთან  მიმართებაში რუსეთში დღემდე უწოდებენ „გადარჩენას“, „ხსნას“ და ამისთვის მადლობასაც დღემდე ითხოვენ.

ასეთი იყო ის იმპერია, რომელშიც დაიბადა მანერჰაიმი, მისი ოჯახის ფესვები სავარაუდოდ გერმანიიდან ან ჰოლანდიიდან უნდა მოდიოდეს, თუმცა ფინეთში ეს უკვე იყო შვედურ ენოვანი არისტოკრატიის ნაწილი. მანერჰაიმის მშობლიური ენაც შვედური იყო, ფინური მან ცხოვრების მეორე ნახევარში ისწავლა და სიცოცხლის ბოლომდე ფინურად „უცხოური აქცენტით“ საუბრობდა, შეიძლება პარადოქსულად ჟღერდეს, მაგრამ XX საუკუნის ყველაზე დიდ ფინელს, რომელიც ფლობდა შვედურს, რუსულს, ფრანგულს, გერმანულს და ინგლისურს, ფინური არ გამოსდიოდა სრულყოფილად, რაც მისთვის პრაქტიკულ და პოლიტიკურ დაბრკოლებად იქცა, რომ არაფერი ვთქვათ იმაზე რომ დამოუკიდებლობისთვის ომის დროს, ანუ იმ პერიოდში როცა ის ძალიან ცუდად ფლობდა ფინურს და მართავდა ფინურ თავდაცვით ძალებს, ენის პრობლემა ყოველდღიურ სამხედრო საქმიანობაში ყველაფერს ერთბაშად ართულებდა.

მანერჰაიმი ბავშვობიდან სულაც არ ოცნებობდა სამხედრო კარიერაზე, მისი სტიქია ზღვაოსნობა და მოგზაურობა იყო, თუმცა ბედმა ისე ინება, რომ მშობლების გარეშე დარჩენილი, ბიძამისმა ფინურ კადეტთა სკოლაში შეიყვანა. იმ დროს ფინეთს ჯერ კიდევ ჰქონდა საკუთარი სამხედრო სასწავლებლები და გარკვეული სახით ფინური არმიაც არსებობდა. ეს ალექსანდრე I-ის და დიდი სამთავროს სპეციალური ავტონომიის პერიოდის ნარჩენი იყო, რომელსაც ცოტა ხნის სიცოცხლისუნარიანობა თუ დარჩენოდა. ასე რომ, 13 წლის კარლ გუსტავ მანერჰეიმი უკვე კადეტთა სკოლის მოსწავლე იყო, თუმცა ცუდი მოსწავლე, ძალიან ზარმაცი, მოუწესრიგებელი, ჩხუბისთავი კადეტი იმ დონემდე თავხედობდა, რომ კლასიდან ფანჯრიდან გადიოდა და არა კარიდან. ხოლო ერთხელაც, როცა ყოველგვარი ნებართვის გარეშე სასწავლებელი დატოვა, უკვე მისი გარიცხვის საკითხიც გადაწყდა. ამ მოვლენის შემდეგ მისთვის სამხედრო კარიერის ერთადერთ გზად სწავლის რუსეთში გაგრძელება რჩებოდა.

მანერჰაიმი კავალერიის სკოლაში

ასე რომ, 1886 წელს ფინური კადეტთა კორპუსიდან გარიცხულმა, 1889 წელს დაამთავრა კავალერიის სკოლა სანკტ-პეტერბურგში. თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ ამან მისთვის ბრწინვალე სამხედრო კარიერის გზა გახსნა. ასე ნამდვილად არ იყო, უპირველეს ყოვლისა მან სამხედრო სასწავლებლიდან გამოიტანა ოფიცრის ყველაზე დაბალი რანგი – უმცროსი ლეიტენანტი, უფრო მეტიც, ვერც მოგვიანებით შეძლებს ის სამხედრო განათლების აკადემიური კურსის სრულყოფას და ვერც მაღალი რანგის ოფიცრების სამჭედლოს – გენერალური შტაბის აკადემიის გამოცდების ჩაბარებას. მოგვიანებით სწორედ ამ გარემოების გამო, რუსეთის იმპერიის მიერ წამოწყებულ ომებში ის არასდროს იქნება იმ შტაბის ოფიცერთა შორის, რომლებიც სამხედრო-სტრატეგიულ გადაწყვეტილებებზე იმსჯელებენ და მისი სამხედრო კომპეტენცია ტაქტიკურ გადაწყვეტილებებს არ გასცდება. თუმცა მაშინ ადრეულ 1889 წელს კავალერიის სკოლის დასრულებისას მის მთავარ ოცნებად –  დარჩენილიყო და ემსახურა იმპერიულ გვარდიაში, კიდევ ერთი წინაღობა შეხვდა. ეს მისი მძიმე ფინანსური მდგომარეობა იყო. იმპერიულ გვარდიაში სამსახური უზარმაზარ ხარჯებს მოითხოვდა თვითონ მოსამსახურეებისგან, მათ მიერ უნიფორმაზე, საცხოვრებელზე, საკვებზე გასაწევი ხარჯები მრავალგზის აღემატებოდა იმ ჯამაგირს, რასაც გვარდიელები იღებდნენ. ხოლო მანერჰაიმის ბიძამ კი, რომელიც აფინანსებდა მის ცხოვრებას იმპერიის დედაქალაქში, ერთდროულად ვერც შეძლო და არც ჩათვალა განსაკუთრებით საჭიროდ მისთვის ასეთი ფინანსური დახმარების გაწევა. ასე რომ მანერჰაიმი პეტერბურგის ნაცვლად პოლონეთში აღმოჩნდა სამხედრო სამსახურის გაგრძელების მიზნით. მართალია ის დიდხანს არ დარჩენილა პოლონეთში და უკვე 1891 წელს მოახერხა საკუთარი ოცნების აღსრულება და დაბრუნება პეტერბურგში სწორედ რომ იმპერიულ გვარდიაში სამსახუროდ, რა თქმა უნდა ისევ ბიძის და ოჯახის ფინანსური და სანაცნობო წრის დახმარებით. თუმცა, პოლონეთში მოკლეხნიანი სამხედრო სამსახურის განმავლობაში მან მოახერხა იმის დანახვა, რაც მანამდე არ ენახა. ეს რუსიფიკაციის შედეგი იყო, რომელსაც ფინეთი ჯერჯერობით გადარჩენოდა, ხოლო პოლონეთში, ბალტიისპირეთის ქვეყნებში, უკრაინასა და მოლდოვეთში ეს პოლიტიკა უკვე შედეგებს იმკიდა. პოლონეთი დაყოფილი იყო პროვინციებად, რომელსაც პეტერბურგიდან დანიშნული რუსი სამხედროები მართავდნენ. ნებისმიერი დაუმორჩილებლობა უკვე კარგა ხანი იყო, რაც ძალის გამოყენებით იხშობოდა. პრაქტიკა იყო აჯანყებულთა ლიდერის სიკვდილით დასჯა და ათასობით აჯანყებულის ციმბირში გადასახლება. პოლონეთსა და ყველა სხვა ნახსენებ სახელმწიფოში რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიაც ჩვეულებრივი საოკუპაციო ინსტრუმენტი იყო, რომელიც ადგილობრივ სხვა ქრისტიანულ ეკლესიეებზე სრული ბატონობის მოპოვებას ცდილობდა, იქნებოდა ეს ამ ეკლესიების დახურვა თუ მათი ქონების მიტაცება.

დენთის ეპოქის უეცარი ქარიშხალი

„ფრანგების შემოსევა უეცარ ქარიშხალს ჰგავდა, რომელმაც ყველაფერი თავდაყირა დააყენა“ – ეს სიტყვები ეკუთვნის ფრანჩესკო გვიჩარდინის, მაკიაველის მეგობარს, იტალიელ დიპლომატს და ისტორიკოსს, რომელსაც მოუწია ცხოვრებამ დენთის ეპოქის გარიჟრაჟზე, სწორედ მაშინ როცა ფრანგების შეჭრით იტალიაში პრაქტიკულად დაიწყო დენთის რევოლუცია, რაც თავის მხრივ აღმოჩნდა ომის თამანედროვე ფორმებზე გადასვლის გრძელვადიანი, მრავალსაუკუნოვანი პროცესის საწყისი ეტაპი. ომის წარმოების თანამედროვე ფორმები იმ დიდი ტრანსფორმაციის შედეგია, რომელიც სათავეს რენესანსის ეპოქიდან იღებს.

ომის ტრანსფორმაციის ეს 500 წლიანი პროცესი კი თავის მხრივ შედგება რამდენიმე სამხედრო რევოლუციისგან, რომელთა მნიშვნელობის თაობაზე მეცნიერები და ისტორიკოსები ცალსახად თანხმდებიან, მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს განსხვავებული შეხედულებები სხვადასხვა რევოლუციის, ამ შემთხვევაში კი დენთის რევოლუციის როგორც დაწყებისა და დამთავრების, ასევე მისი მიმდინარეობის გეოგრაფიული არეალის თაობაზე.

უშუალოდ კონცეფცია ევროპაში მომხდარი დენთის რევოლუციის თაობაზე პირველად მაიკლ რობერტსმა წამოაყენა 1955 წელს შვედეთის მეფე გუსტავ ადოლფთან დაკავშირებულ სტატიაში. ამ კონცეფციის თანახმად XVI-XVII საუკუნეებში მიმდინარე ურთიერთდაკავშირებულმა პროცესებმა გარდაქმნა როგორც ომის წარმოების ფორმები, ასევე ომის მწარმოებელი სუბიექტი – სახელმწიფო. დენთის მიერ გამოწვეულმა შოკმა სამუდამოდ ჩაანაცვლა ბრძოლის ველზე მანამდე დომინანტი ხის თუ ლითონის მექანიკური ძალა, ამ ფონზე კი ფეოდალური კავალერიის ტაქტიკის ჩანაცვლებამ ქვეითი ჯარის ტაქტიკით გამოიწვია ერთი მხრივ არმიების მასობრივი ზრდა, მეორე მხრივ კი ამ არმიებისთვის საჭირო სახელმწიფოს ადმინისტრაციული და ფინანსური სტრუქტურების გარდაქმნა. რობერტსის თანახმად ზემოთ აღწერილმა პროცესმა კულმინაცია 1560-1660 წლებში შვედურ არმიასა და სახელმწიფოში განიცადა. მიუხედავად იმისა, რომ რობერტსი ითვლება დენთის რევოლუციის კონცეფციის ფუძემდებლად და მისი შეხედულება ფართოდაც არის გაზიარებული, არსებობს საკმაოდ ცნობილი განსხვავებული არგუმენტებიც, მაგალითად ისეთი, რომლის ავტორიც არის ჯოფრი პარკერი, რომლის მტკიცებითაც ჯერ კიდევ რობერტსის მიერ ნახსენებ ეპოქამდე, კერძოდ კი 1560-იან წლებამდე კარგა ხნით ადრე იყო დაწყებული აღნიშნული რევოლუცია და მისი აზრით ეს არა შევედეთში, არამედ ესპანეთში მოხდა. მისი მტკიცებით 1570 წლისთვის ესპანეთს უკვე ჰყავდა მასიური მუდმივი არმია, რომელსაც გააჩნდა დაფინანსების, წვრთნის, ლოჯისტიკის და მართვის ადეკვატური სტრუქტურა. უფრო მეტიც, ამ ორი განსხვავებული შეხედულების გარდა არსებობს პირობითად მესამე შეხედულებაც, რომლის სამაგალითო წარმომადგენლად ჯერემი ბლექი შეიძლება დასახელდეს. ეს უკანასკნელი საერთოდაც მიიჩნევს რომ აღნიშნულ რევოლუციას ადგილი ჰქონდა რობერტსის მიერ აღწერილი ეპოქიდან ერთი საუკუნის შემდეგ.

მიუხედავად იმისა, რომ ზემოთ აღწერილი განსხვავებები ნამდვილად საინტერესოა, მათ შორის შეუთანხმებლობა სრულებითაც არ არის გაუგებარი, თითოეული მათგანი სწორედ იმ ეპოქაზე სპეციალიზირდება, რომელშიც დაინახა დენთის რევოლუციის მთავარი მახასიათებლები, რობერტსი – ჩრდილოეთ ევროპაზე გუსტავ ადოლფის ეპოქაში, პარკერი – მეთექვსმეტე საუკუნის ესპანეთზე, ბლექი კი XVII-XVIII საუკუნის ევროპაზე. სწორედ ამ თვალსაზრისს ითვალისწინებს მკვლევართა უმრავლესობა. თუმცა სრულებითაც არ არის რთული შეთანხმება იმ ფაქტზე, თუ როდის ჰქონდა ადგილი დენთის ეპოქის პირველ, ტექნოლოგიური თვალსაზრისით ინოვაციურ ომს – ასეთი ომის პირველი მერცხალი იყო 1494 წელს იტალიაში შეჭრილი საფრანგეთის მეფე შარლ VIII. ამ ელვისებურმა ომმა, რომელსაც მაშინ თანამედროვეებმა „უეცარი ქარიშხალი“ უწოდეს მართლაც ყველაფერი თავდაყირა დააყენა და საფუძველი ჩაუყარა პოლიტიკური, სოციალური თუ სამხედრო წესრიგის ფუნდამენტური ცვლილებების შეუქცევად პროცესს. ცალსახად შეიძლება ითქვას რომ 1494 წელი არის ომის ისტორიაში ნიშნული, რომელიც აღნიშნავს შუასაუკუნებრივი ომის ეპოქის დასასრულს და თანამედროვე ომის წარმოების ეპოქის დასაწყისს. ასეთი მიდგომა შესანიშნავად ერწყმის ფრანსის ბეკონის საყოველთაოდ ცნობილ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც თანამედროვეობა სიახლეთა ტრიომ – დენთმა, საოკეანო ნავიგაციამ და საბეჭდმა დაზგამ მოიტანა.

შვედეთის მეფე გუსტავ ადოლფუსი 1594-632

თანამედროვეობა ომში ნამდვილად დენთმა მოიტანა, თუმცა სამხედრო სფეროში რევოლუციები ერთ დღეში ნამდვილად არ ხდება. არც დენთის რევოლუცია მომხდარა დროის მოკლე პერიოდში, შესაბამისად ომის ტრანსფორმაციის უკანასკნელი 500 წლიანი პროცესი შეიძლება დავყოთ შემდეგ რევოლუციურ ეპოქებად:

1. დენთის რევოლუცია – 1494-1700 წლები;
2. პირველი სამრეწველო რევოლუცია 1750-1900 წლები (ამავე რევოლუციაში შედის ომის წარმოების დემოკრატიზაცია);
3. მეორე სამრეწველო რევოლუცია – 1900-1945 წლები. (აქვე იგულისხმება ატომური იარაღი, ვინაიდან „ატომური რევოლუციის“ ცალკე განხილვა ცალკე საფუძველს მოკლებულია, მიუხედავად საკუთარი დამანგრეველი ძალისა ატომურ იარაღს ნამდვილად არ მოუხდენია ომის ფორმების ისეთი ცვლილება, როგორც მაგალითისთვის ეს დენთმა ან შიდა წვის ძრავამ შეძლეს);
4. ინფორმაციული რევოლუცია – 1970 წლიდან დღემდე (სხვა რევოლუციისგან განსხვავებით, ამ რევოლუციის საბოლოო შედეგი ჯერაც არ არის ცნობილი, მიუხედავად იმისა, რომ ინფორმაციულ რევოლუციას მკვლევარები უკვე ყოფენ პირველ ინფორმაციულად 1970-2000 წლებში და მეორე ინფორმაციულად, რომელიც დღეს მიმდინარეობს).

ელიოტ კოენი – უმაღლესი მთავარსარდლობა: სამხედროები, პოლიტიკოსები და ლიდერობა ომის დროს

 

სამხედრო-პოლიტიკური ბიბლიოთეკის მთავარი ამოცანა ქართული სამხედრო სტრატეგიული აზროვნებისთვის ბიძგის მიცემა და განვითარებაა. ბუნებრივია, ამ სერიაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი დაეთმობა სამოქალაქო და სამხედრო პირთა ურთიერთ­თანამშრომლობას, ამ მიმართულებით არსებული რელევანტური ისტორიის შესწავლას, ანალიზს და დებატებისა და დისკუსიებისთვის საკითხების მონიშვნას. ქართული სამხედრო აზროვნება არა მარტო ფუნდამენტური სამხედრო-სტრატეგიული ხედვების ნაკლებობას განიცდის, არამედ სამოქალაქო-სამხედრო ურთიერთობების ელემენტარული კულტურის დეფიციტსაც. ბუნებრივია, ამას აქვს ობიექტური მიზეზები, რაც უპირველეს ყოვლისა საქართველოს საბჭოთა წარსულითაა განპირობებული. თუმცა, სამწუხაროდ, დამოუკიდებლობის სამი ათწლეულის ისტორიაც არ იძლევა კმაყოფილების საფუძველს, პირიქით – შეიძლება ითქვას, რომ საქართვლოს დამოუკიდებლობიდან დღემდე ქართული სამოქალაქო-სამხედრო ურთიერთობები ერთ დიდ პრობლემურ ციკლს წარმოადგენს.

პროფესიულ წრეებში გაბატონებულია სამხედრო სტრუქტურების სამოქალაქო კონტროლის აუცილებლობის იდეა ისე, რომ არც პოლიტიკურ სპექტრს და არც სამხედრო ელიტას ბოლომდე ზუსტად არ ესმის, სად შეიძლება გაიმიჯნოს პოლიტიკური და სამხედრო საქმიანობა. განსაკუთრებით დრამატულია ინსტიტუციური  გაურკვევლობა ქვეყანაში, რომელიც პრაქტიკულად ომის პირობებში იმყოფება. ჩვენი დღევანდელობა პოლიტიკურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით არ იძლევა მკვეთრ პასუხებს კითხვებზე, თუ რა როლი უნდა შეასრულოს ქვეყნის პრეზიდენტმა, პრემიერ-მინისტრმა, თავდაცვის მინისტრმა და გენერალური შტაბის უფროსმა რეალური ომის პირობებში. უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ, არც ერთ ქართველ ოფიცერსა და პოლიტიკოსს არ შეუძლია თქვას, რა უნდა აკეთოს საომარი მოქმედებების დროს ქვეყნის თავდაცვის მინისტრმა, და რაოდენ პარადოქსულიც უნდა იყოს საპარლამენტო მმართველობის სისტემაში, არც პრემიერ-მინისტრის ფუნქციებია ნომინალურად გარკვეული.

ეს ინსტიტუციური გაურკვევლობა არ არის მხოლოდ კანონმდებლობის ხარვეზებით გამოწვეული დროებითი მოვლენა. პრობლემის მთავარი არსი სამოქალაქო-სამხედრო ურთიერთობების „ქართულად აღქმის“ საკითხია, უფრო სწორად ის, რომ ეს ურთიერთობები არ არის გააზრებული ჩვენი რეალობის, კულტურის და პრაქტიკის ანალიზის ჭრილში. სამოქალაქო-სამხედრო ურთიერთობებზეც, ისევე როგორც სხვა ბევრ ფუნდამენტურ სამხედრო საკითხზე, რატომღაც საქართველოში ნორმადაა მიღებული „მოდური“ ფრაზების საფუძველზე სტანდარტების ჩამოყალიბება. ამიტომაც დღეს თითქმის უალტერნატივო კონცეფციად შეიძლება ჩაითვალოს ერთადერთ ფრაზად მოწოდებული იდეა: „პოლიტიკოსები არ უნდა ჩაერიონ სამხედრო საქმეებში“; თუმცა, ზუსტად ვერავინ განმარტავს, თუ რას შეიძლება ნიშნავდეს ეს თანამედროვე საქართველოსთვის. როგორ შეიძლება წარმოვიდგინოთ ქვეყნის უმაღლესი მთავარსარდლის მხრიდან არმიისთვის პოლიტიკური ამოცანის დასახვის შემდეგ მოვლენების განვითარება, როგორ ვხედავთ უშუალოდ ომისას უმაღლესი მთავარსარდლის როლს, რას ველოდებით მისგან – რაიმე ქმედებას თუ სრულ უმოქმედობას სამხედრო ოპერაციის მიმდინარეობისას?

ჩვენს საზოგადოებაში გაბატონებულია კიდევ ერთი თეზისი, რომ, მაგალითად, გენერალური შტაბის მეთაური უნდა აკმაყოფილებდეს ერთადერთ მთავარ კრიტერიუმს – იყოს „პროფესიონალი სამხედრო“ ისე, რომ არც დაინტერესდეს ქვეყნის პოლიტიკური ხელმძღვანელობა მისი მხრიდან ხელისუფლების პოლიტიკისადმი ლოიალობით. რა შეიძლება ასეთმა ვითარებამ გამოიწვიოს აქტიური ომის პირობებში, თუ დავუშვებთ, რომ ქვეყანას მართავს ლეგიტიმურად არჩეული პოლიტიკური გუნდი, მაგრამ გენერალიტეტი უსაფრთხოების სფეროში ხელისუფლების მიერ გატარებულ პოლიტიკას „შეცდომად“ მიიჩნევს?

ეს კითხვები აუცილებლად უნდა დავსვათ, რათა თვალი გავუსწოროთ რეალობას და არ შემოვიფარგლოთ მხოლოდ ლამაზი, აკვიატებული ფრაზებით, რომლებიც სადღაც წაგვიკითხავს და მიგვაჩნია, რომ სწორი იქნება, თუ დავეთანხმებით, მაგრამ სინამდვილეში შესაძლოა წარმოდგენაც არ გვქონდეს, როგორ მუშაობენ ეს კონცეფციები, განსაკუთრებით კი საომარი კრიზისების დროს. ჩვენი მხრიდან ყურადღებას იმსახურებს ერთი მხრივ პოლიტიკოსთა დამოკიდებულება შეიარაღებული ძალებისადმი, მეორე მხრივ კი სწორედ სამხედრო წრეების დამოკიდებულება პოლიტიკური მმართველისადმი. საქართველოს უახლოესმა ისტორიამ პოლიტიკოსთა დიდ ნაწილში ერთგვარი შიში დაბადა ქართველი სამხედრო დანაყოფების მიმართ, რასაც საფუძვლად 90-იან წლებში, არმიის ფორმირების პირველსავე თვეებში მომხდარი სამხედრო გადატრიალება უდევს საფუძვლად, რომელიც თავის მხრივ კი იყო ყველაზე მასშტაბური, მაგრამ არა ერთადერთი ანტისახელმწიფოებრივი გამოხდომა ქართულ სამხედრო ფორმაში გამოწყობილი დანაყოფების მხრიდან. სამწუხაროდ, საქართველოს ისტორიაში უწყვეტ პრაქტიკულ გამოცდილებად არა მარტო სამხედრო კონფლიქტები, არამედ სამხედრო აჯანყებებიც იქცა. მიუხედავად არმიის მეგობრის პოზიციისა, ვფიქრობ, ამ მახინჯ ფენომენზე საუბარი უფრო მიზანშეწონილია, ვიდრე მისი უგულებელყოფის გზით ქართველი სამხედრო სპეციალისტებისთვის მხოლოდ ტაშის დაკვრა. მხოლოდ ამ პრაქტიკის განადგურებით შეიძლება ჯანსაღი და ეფექტური სამოქალაქო-სამხედრო ურთიერთობების აწყობა. არანაკლებ ყურადღებას იქცევს ქართული სამხედრო წრეების პირადი დამოკიდებულებები ქვეყნის პოლიტიკური ლიდერებისადმი და განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია ეს „მოვლენა“ ისევ და ისევ საომარი მოქმედებების დროს. ქართველ სამხედროებშიც არსებობს ერთი საპასუხო ტრენდი ქართველი პოლიტიკური ლიდერებისადმი – თითქმის ყველა სამხედრო ინტერესდება, მიუღია თუ არა კონკრეტულ პოლიტიკურ ფიგურას მონაწილეობა საქართველოს რომელიმე უახლოესი წარსულის ომში, პასუხი კი თითქმის არასდროს იწვევს აღფრთოვანებას სამხედრო წრეებში.

შეიძლება ეს შეფასებები ერთგვარ დაწვრილმანებას ჰგავდეს, მაგრამ ეს არის იმ პრიმიტიული სამოქალაქო და სამხედრო ურთიერთობების მახასიათებელი, რომლის ტრადიციაც ჩვენში ჩამოყალიბდა. ყოველივე ამის ფონზე პოლიტიკური და სამხედრო იერარქიის დაუფიქრებელი, უპასუხისმგებლო, ზედაპირული გამიჯვნა მხოლოდ კონტრპროდუქტიულ შედეგებს იძლევა, ქმნის ჭაობურ ვითარებას და უფრო მეტიც, ის შეიძლება ნებისმიერი სამხედრო კრიზისის დროს დაუძლეველ პრობლემად იქცეს ეროვნული უსაფრთხოებისთვის. დღევანდელობას სჭირდება პოლიტიკოსების მხრიდან არმიისადმი ნაკლები შიში და ოფიცრების მხრიდან პოლიტიკური ინსტიტუტებისადმი მეტი ნდობა. ამის მიღწევა კი შეიძლება ცოდნითა და განათლებით, ისტორიული ანალიზით და ილუზორული ვითარებებიდან თავის დაღწევით.

ასევე, კარგად უნდა გვესმოდეს, რომ მხოლოდ ფურცლებზე გაწერილი წესებით ვერ ჩამოყალიბდება პოლიტიკოსებისა და სამხედროთა ჯანსაღი კომუნიკაცია, აქ ადამიანურ ფაქტორებს ძალიან დიდი ფასი აქვს. რეალური ომის, მძიმე კრიზისის დროს კი შეიძლება ყველა „ფურცელმა“ დაკარგოს თავისი ძალა.

აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ ტრადიციული, ძლიერი ინსტიტუციების, შემდგარი სახელმწიფოების პირობებში ეს ურთიერთობები ბევრად უფრო სხვა ხარისხის წვრილმანებთანაა დაკავშირებული, მაგრამ პატარა, ჯერ შეუმდგარ სახელმწიფოებში სამოქალაქო-სამხედრო ურთიერთობები მხოლოდ ჩანასახოვან დონეზეა, რომელშიც ბევრად უფრო ადვილია, თანაბრად წავაწყდეთ საფრთხეს ერთი მხრივ, არასიღრმისეულად მოაზროვნე უპასუხისმგებლო პოლიტიკოსის ჩარევით საომარ ოპერაციებში, მეორე მხრივ კი, შესაძლოა უსაფუძვლოდ თავდაჯერებულმა „პროფესიონალმა სამხედრომ“ ომს თავისი პოლიტიკური მიზანიც კი დაუწესოს.

ამიტომაც, არც უნდა გაგვიკვირდეს, რომ მაგალითად, აშშ-ისგან განსხვავებით, სრულიად სხვა დონის შეიძლება იყოს (და რიგ შემთხვევებში უნდა იყოს კიდეც) პოლიტიკური ჩარევა საქართველოში, როგორც პატარა და პრაქტიკულად ომის პირობებში მყოფ ქვეყანაში. ასეთი შეხედულების არგუმენტაცია უმარტივესია: ამერიკის ან რომელიმე ძლიერი ევროპული სახელმწიფოს ომები, როგორც წესი, მიმდინარეობს საკუთარი ტერიტორიებიდან ათასობით კილომეტრში, სადაც ნებისმიერი სამხედრო ჩავარდნა მხოლოდ სამხედრო ჩავარდნაა და არა ეროვნული სუვერენიტეტის ისეთი ხელყოფა, როგორც ეს შეიძლება გამოიწვიოს საქართველოს  ტერიტორიაზე წარმოებულმა ნებისმიერმა ომმა და რომლის ფასი პირდაპირი მნიშვნელობით ქვეყნის ყოფნა-არყოფნის საკითხი შეიძლება აღმოჩნდეს.

რაც უფრო მჭიდრო, სწრაფ, ტერიტორიული თავდაცვის ომთან გვაქვს საქმე, მით უფრო დიდი ინტენსივობით და ხარისხით შეიძლება გახდეს საჭირო პოლიტიკური ჩარევა. ასეთი ომების მიმდინარეობისას პოლიტიკური მიზნის მცირედმა მოდიფიკაციამ შეიძლება გამოიწვიოს ოპერაციულ დონეზეც კი ტაქტიკური ცვლილებების აუცილებლობა და ეს შეიძლება უშუალოდ პოლიტიკური დირექტივებიდან მიდიოდეს. მოკლედ, პატარა ქვეყნის თავდაცვა საჭიროებს არა მარტო უფრო მასშტაბურ მობილიზებას, არამედ უფრო ინტენსიურ კომუნიკაციას პოლიტიკურ და სამხედრო წრეებს შორის.

საქართველოს უახლოესი წარსულის ომის შემდგომ აქტუალური იყო ომში პოლიტიკოსთა ჩარევის საკითხი. რაოდენ პარადოქსულადაც უნდა ჟღერდეს, ამ ფორმულირების მიღმა მოიაზრებოდა მხოლოდ და მხოლოდ უარყოფითი კონტექსტი და ასეთი არგუმენტაცია ემყარებოდა „პროფესიონალი“ სამხედრო ექსპერტების ხედვებს. როგორც ხშირად, ამ შემთხვევაშიც ერთ-ერთ თანამედროვე ქართულ პრობლემასთან გვქონდა საქმე – „პროფესიონალურ არაპროფესიონალიზმთან“.

პოლიტიკური ლიდერების საომარ მოქმედებებში ჩარევის ხარისხი დღესაც დებატების საკითხია. ბუნებრივია, არ არსებობს ისეთი დოგმა, რომლის არგაზიარება ავტომატურად შეცდომად ითვლება, მაგრამ ყველაზე მთავარი ამ კონტექსტში უნიკალური, საკუთარი ეროვნული „ჩარევის დონის“ განსაზღვრაა.

კოენის „უმაღლესი მთავარსარდლობა“, ვფიქრობ, საინტერესო იქნება თითოეული ოფიცრისთვის და თავდაცვის სისტემასთან დაკავშირებული პოლიტიკოსებისათვისაც. დარწმუნებული ვარ, ამ წიგნის გაცნობით ბევრი „აღმოაჩენს“ სათავისოდ რაიმე ახალს. ეს შესანიშნავი ნაშრომია სამხედრო-სამოქალაქო ურთიერთობების სფეროში, რომელიც გვთავაზობს საკითხთან დაკავშირებულ ყველა ძირითად ხედვას, ყველაზე გავრცელებული თეორიის კრიტიკულ ანალიზს და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, გვთავაზობს ძალიან საინტერესო არგუმენტს კაცობრიობის რამდენიმე ეპოქალური ვარსკვლავის სტრატეგიული ხედვებისა და ქცევების მაგალითზე.

მიუხედავად იმისა, რომ წიგნი უშუალოდ ქართულ გამოცდილებას არ აანალიზებს, ნებისმიერი, ვინც ამ წიგნს წაიკითხავს, ბევრად ინფორმირებული დაუფიქრდება ცენტრალურ საკითხებს – რა დოზით შეიძლება პოლიტიკური ჩარევა ომის მიმდინარეობაში, რა როლი აქვს პოლიტიკურ ლიდერს ომის წარმატებაში.

ბაჩო ახალაია

 

რუსული სამხედრო დოქტრინა – გამოცხადებული იმპერიალიზმის ქრონიკა

შესავალი

რუსეთის სამხედრო დოქტრინა, განსხვავებით რაიმე ქართული ანალოგიისგან ან საქართველოს უსაფრთხოების კონცეფციისგან, ყოველთვის წარმოადგენდა სამხედრო, პოლიტიკური და აკადემიური წრეების კონსენსუსური, პრაქტიკული ერთსულოვნების პროდუქტს. ამ თვალსაზრისით, არ შეიძლება იმ ფაქტის უგულებელყოფა, რომ 1987 წლის „გორბაჩოვის სამხედრო დოქტრინა“ იყო ტიპიური გამონაკლისი, რაზეც რამდენიმე სიტყვას აუცილებლად ვიტყვი ქვემოთ.

ჩემი ამოცანაა, რუსეთის სამხედრო დოქტრინის რამდენიმე აპსექტის მცირე ანალიზი ქართული თვალთახედვიდან და უშუალოდ საქართველოს ინტერესების პოზიციიდან, რადგან ნამდვილად არსებობს განსხვავება პატარა, ოკუპირებული, უშუალო მეზობლის პრიორიტეტთა სისტემასა და უსაფრთხოების  მაღალი დოზით აღჭურვილ არა უშუალო მეზობელ სახელმწიფო ინტერესთა სისტემას შორის. საქმე იმაშია, რომ თუნდაც ჩემთვის პირადად ძალიან პატივსაცემი, მაგალითად რომელიმე ამერიკელი ან ბრიტანელი სტრატეგოსი, რუსეთის სამხედრო დოქტრინაში პრიორიტეტულად ჯერ დაინახავს საკუთარი ძლიერი უსაფრთხოების სისტემის გამოწვევას, შემდგომ ზოგად გლობალურს და ალბათ მხოლოდ შემდგომ რეგიონალურს და კიდევ უფრო გვიან დახარჯავს დროს და ენერგიას ჯერ კიდევ „რუსეთის გავლენის სფეროში“ შემავალ სახელმწიფოთა და უშუალო სამეზობლოს მცირე ქვეყნებთან დაკავშირებულ „მცირე ჩანაწერებზე.“ რა თქმა უნდა, არ მაქვს პრეტენზია, რომ რუსულ სამხედრო დოქტრინას სხვაზე უკეთესად წავიკითხავ და არც იმას ვგულისხმობ, რომ ამ თემით დაინტერესებული, მასზე მომუშავე ანალიტიკოსები და თანამედროვე დომინანტი დასავლური სტრატეგიული ანალიტიკა უგულებელჰყოფს რუსეთის სამხედრო დოქტრინაში ფიქსირებულ რომელიმე მეთოდოლოგიურ საკითხს, უბრალოდ იმის თქმა მსურს, რომ  ბუნებრივად ვერ მიექცევა თანაბარი ყურადღება კონტინენტთაშორის შეიარაღების, ბირთვული სტრატეგიული ძალების პოსტულატებს და მაგალითად ისეთ ჩანაწერს, რომელიც დოქტრინაში გადმოცემულია შემდეგი ფრაზით: „ურთიერთმოქმედება აფხაზეთის რესპუბლიკასთან და სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკასთან, საერთო თავდაცვისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით.“ ჩანაწერს, რომელიც რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს გაჩნდა არა 2010 წლის რედაქციაში, არამედ 2015 წლის შესწორებების შემდეგ.

გარდა ამისა, არსებობს კიდევ ერთი მნიშნელოვანი ფაქტორი, ეპიგრაფში მოყვანილი ფრაზა, რომელიც ეკუთვნის რუსეთის თავდაცვის მინისტრს და რომლის სულისკვეთებითაც გაჟღენთილია სამხედრო დოქტრინა, უკიდურესად განსხვავებული ჰიბრიდული ძალის ეფექტით არის აღჭურვილი სხვადასხვა ქვეყნების შემთხვევებში. მაგალითისთვის, რომ ავიღოთ საქართველოს და ჰიპოთეტურად კანადის შემთხვევა, ჩვენთან მიმართებით ამ იარაღს შეუძლია ეგზისტენციალური საფრთხის წამოჭრა, რომ არაფერი ვთქვათ შედარებით დაბალი ხარისხის სამხედრო პოლიტიკურ ამოცანებზე. კანადის შემთხვევაში კი ამ სახით მხოლოდ „რუსეთის იმიჯზე“ მუშაობაა შესაძლებელი ან მაქსიმუმ ისეთი პოლიტიკური დისკუსიების გამოწვევა, როგორიც დღეს მიმდინარეობს ამერიკაში და რომელიც არჩევნებზე ირიბი ზეგავლენის მოხდენის მცდელობაა.

არც ის უნდა იყოს გასაკვირი, რომ სრულიად განსხვავებული წონის მატარებელია დოქტრინაში ფორმულირებული თეზისი, რომლის თანახმადაც რუსეთის მოსაზღვრე სახელმწიფოებში ისეთი ხელისუფლების არსებობა, რომელიც ეწინააღმდეგება რუსეთის ინეტერესებს, გამოცხადებულია პირდაპირ სამხედრო საფრთხედ, და რა თქმა უნდა ეს ფორმულირება ეხება ექსკლუზიურად პირდაპირ მოსაზღვრე სახელმწიფოებს. მან შეიძლება მხოლოდ ირიბად, ხშირ შემთხვევებში ძალიან უმნიშვნელოდ და უმტკივნეულოდ ხელყოს გლობალური უსაფრთხოება, მაშინ როდესაც ამ მეზობელ სახელმწიფოებს რუსეთი არჩევანის უფლებას ართმევს. ასე რომ, თვითონ რუსული სამხედრო დოქტრინა არის იმ სახით აწყობილი და ფორმულირებული, რომ ის აუცილებლად ითხოვს ქართულად წაკითხვას. რუსული casus bell-ი სხვადასვხა ენაზე სხვადასხვაა.

„Умом Россию не понять,
Аршином общим не измерить:
У ней особенная стать —
В Россию можно только верить“.

Фёдор Тютчев

რუსული სამხედრო სტრატეგიული აზროვნება, რომლის პირდაპირი შედეგია ისეთი პოლიტიკური დოკუმენტი, როგორიც სამხედრო დოქტრინაა, წარმოადგენს ნამდვილ უნიკალურ, სხვებისგან განსხვავებულ თვითმყოფად მოვლენას, რასაც კულტურულ და იდეოლოგიურ ფაქტორებთან ერთად დიდწილად განაპირობებს გეოგრაფია. რუსეთის უზარმაზარი ტერიტორია და მისი განლაგების ფორმა სინამდვილეში ის უმთავრესი სირთულეა, რომელიც როგორც „ბოროტი დემონი“ დომინირებს სამხედრო აზროვნების ფორმირებაზე, მოსახლეობის უკიდურესად არაპროპორციული გადანაწილების პირობებში ქმნის მუდმივ შიშს უზარმაზარი საზღვრების მოშიშვლებულობის თაობაზე. საზღვრების მოშიშვლებულობა მართლაც შთამბეჭდავია, რუსეთში 1 კვ. კილომეტრზე სახლობს 8 ადამიანი, მაშინ როცა მაგალითისთვის გერმანიაში 1 კვ. კილომეტრზე 130 ადამიანი მოდის. ეკონომიკა, კი თავის მხრივ ამ სურათს კიდევ უფრო ამძიმებს, რუსეთში მოსახლეობის 78%-ის მიერ ათვისებულია ქვეყნის ტერიტორიის 23%,  და მთელი ქვეყნის მხოლოდ ეს 23% ქმნის მშპ-ს 70%-ს. ასეთი მოცემულობის პირობებში ალბათ არაფერია გასაკვირი, რომ წლების განმავლობაში ქვეყანას უყალიბდება ხედვა, რომლის თანახმადაც საკუთარი მიუწვდომელი ტერიტორიები და „შორი საზღვრები“ პოტენციური მოწინააღმდეგისთვის ექცია „შორად“. ამის მიღწევის საშუალებად კი იქცა „ბუფერული ზონების“ ფენომენი, რომლის გეოგრაფიულ საფუძვლებზე მოგვიანებით ეკონომიკურ-პოლიტიკური შემადგენელიც დაშენდა. პარადოქსია, მაგრამ რუსეთს საკუთარი დაუცველი ფართო საზღვრები პირიქით უბიძგებს „ბუფერული ზონების“ სახით მისი არაოფიციალური საზღვრების გაფართოებისკენ. მისთვის ნებისმიერი უშუალო მეზობელი წარმოადგენს ერთგვარ „ცოცხალ ფარს“, საზღვრებს საზღვრებისთვის. ამ შეხედულებით აიხსნება თითქოს გაუგებარი, მუდმივი ინტერესი რუსეთის მხრიდან დამატებითი ტერიტორიების შემოერთების თაობაზე. ქვეყანას რომელსაც დედამიწაზე ყველაზე მეტი აუთვისებელი ტერიტორია აქვს, განლაგებულია დროის 11 სარტყელზე, შეუძლებელია რამდენიმე კვადრატული კილომეტრიანი წარმონაქმნის მიერთებაზე ან სხვა სახით ტერიტორიული კონტროლის სფეროში მოქცევაზე ფიქრობდეს. ასეთი აზროვნების კლასიკური მაგალითია რუსეთ-ფინეთის ომი. რუსეთმა პირდაპირი მნიშვნელობით ლენინგრადისთვის რამდენიმე კვადრატული კილომეტრის „ბუფერის“ შესაქმენლად ფართო მასშტაბიანი ომი წამოიწყო. ასეთი გარემოებებით ყალიბდება რუსული სამხედრო დოქტრინის აგრესიული ხასიათი, თუმცა ისინი სრულებითაც არ იტყუებიან როცა ამტკიცებენ, რომ ასეთ სამხედრო პოლიტიკას თავდაცვითი მიზნები აქვს, ეს პარადოქსული მწარე სიმართლეა. რუსეთს გეოგრაფია და ეკონომიკა ერთდროულად კარნახობს status quo-ს შესანარჩუნებლად აწარმოოს აგრესიული შეტევით დოქტრინაზე დაშენებული თავდაცვა. მათ უბრალოდ ასე ესმით და წამთ. ეს მუდმივად ასე იქნება, იმისგან დამოუკიდებლად ვინ არის რუსეთის ლიდერი, რადგან კონცეპტუალური თვალსაზრისით ამ მიდგომას აქვს სამხედრო ლოგიკა, როგორც მაგალითად ისრაელის თავდაცვის დოქტრინის ოქროს წესი – ნებისმიერი ომი, რომელიც კი შეიძლება წამოიჭრას დაუყოვნებლივ უნდა იქნეს გადატანილი მტრის ტერიტორიაზე.

მიუხედავად სამხედრო ლოგიკისა, არსებობს კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც გეოგრაფიით განპირობებულ მიდგომასთან კომბინაციაში სამხედრო მიდგომას სძენს უფრო პოლიტიკურ შინაარსს, ვიდრე ეს მაგალითად ისრაელის შემთხვევაშია და არის ის ნიშანი, რომელიც შეტევაზე ორიენტირებულ თავდაცვის დოქტრინის კონცეფციას სცდება და მიდგომას სძენს იმპერიალისტურ ბუნებას. ეს არის თვითონ რუსული სახელმწიფოს ბუნება, ქვეყნისა, რომელიც ჯერ კიდევ რჩება „ერების ციხედ.“

წლების განმავლობაში სწორედ რომ გეოგრაფიულმა ფაქტორებმა განაპირობეს ერთი მხრივ აზიური „საომარი მიგრაცია“ რუსეთის სიღრმეებში, ასეთი ფენომენი კი მუდმივად აძლევდა ბიძგს უკვე რუსეთის მხრიდან ინიცირებულ საზღვრების გადაწევის პოლიტიკას, მაგალითად გაფართოვება კავკასიაში. გეოგრაფიული ხაზების და ბარიერების ძიების პროცესში ნაციონალისტური რუსეთი იქცა სწორედ იმ „ერების ციხედ“, რომლებიც მოექცნენ ხელოვნურად მოძიებულ ბუნებრივ გეოგრაფიულ ბარიერებში, ამჟამინდელ რუსულ სახელმწიფოში, სადაც ეთნიკური რუსები თითქმის უმცირესობად იქცნენ. დამატებით ტვირთად და საზრუნავად კი უკვე იქცა რომ ეს „ერების ციხე“ შიგნიდან არ გატყდეს. სწორედ ასეთ მოვლენად იქნა აღქმული რუსული სამხედრო აზროვნებისთვის თავის დროზე საბჭოთა კავშირის ნგრევა. თუმცა ფაქტია ისიც, რომ ეს ფაქტორი დღესაც მოქმედია და დარჩება რუსული სამხედრო აზროვნების ერთ-ერთ მთავარ მაფორმირებელ ელემენტად მანამ სანამ რუსეთი ასეთი ფორმით იარსებებს, როგორიც დღეს არის.

თავის დროზე ელცინის მიერ ნათქვამი ფრაზა „აიღეთ იმდენი სუვერენიტეტი რამდენის ზიდვასაც შეძლებთ“ ნამდვილად გულისხმობდა საბჭოთა კავშირის დაშლას, ის სტიმულს აძლევდა საბჭოეთში შემავალ ერებს მოქმედებისთვის, მაგრამ არცერთი წუთით არ უფიქრია, რომ თვითონ რუსეთი იგივე შენადნობს წარმოადგენდა. მოგვიანებით ელცინის თეზისს იყენებდნენ არგუმენტად ის ჩეჩნები საკუთარი სუვერენიტეტისთვის ბრძოლაში, რომლებსაც უკვე თვითონ ელცინი ახშობდა სისხლში. ასე რომ, რუსეთს გააჩნია დამატებითი სავალდებულო მუდმივი სტიმული საერთო ნაციონალური დონის საგარეო საფრთხეების კულტივირებისთვის და პროპაგანდირებისთვის. სახლში რომ არ მოუწიოს ომი მუდმივად გარეთ უნდა ეძებოს ომის საფრთხეები. სწორედ ასეთ მოცემულობას ეხმიანება Nicholas Spykman-ის შეფასება: „მხოლოდ საკუთარი დაცემის და სისუსტის დროს ომობენ სახელმწიფოები სახლში, სიცოცხლისუნარიანობის პერიოდში კი როცა ძალა აქვთ ისინი იბრძვიან სხვა ხალხების მიწაზე“. ძალიან მოკლედ სწორედ ასე შეიძლება დახასიათდეს თანამედროვე რუსული სამხედრო აზროვნების ლოგიკა, რომელზეც შენდება კიდეც აგრესიული სამხედრო დოქტრინა.

გორბაჩოვიდან პუტინის დოქტრინამდე

ამ ქვესათაურთან დაკავშირებით თავიდანვე მინდა ერთი მნიშვნელოვანი, შეიძლება ვინმესთვის ცოტა უცნაური ჟღერადობის, მაგრამ ფაქტობრივი ანალიზის შედეგად წარმოშობილი მოსაზრების გამოთქმა: შედარებით ლიბერალური გორბაჩოვის სამხედრო დოქტრინული ხედვა იყო პირდაპირი მნიშვნელობით ერთპიროვნული, კომპეტენტური მხარდაჭერის გარეშე ფორმირებული, მაშინ როცა ავტოკრატიული პუტინის დოკუმენტი სამხედრო და აკადემიური წრეების კონსოლიდირებულ პროდუქტს წარმოადგენს. გორბაჩოვის დოქტრინა იყო გორბაჩოვის, პუტინის დოქტრინა რუსეთის დოქტრინაა.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ ორი რუსი ლიდერისადმი, რომელთაგანაც ორივემ ხოცა ქართველი ხალხი, ორივემ გუდა საქართველოს თავისუფლება, აბსოლუტურად ერთნაირი დამოკიდებულება მაქვს და ამასთანავე, აბსოლუტურად თანაბრად დაბალ შეფასებას ვაძლევ მათ სტრატეგიული აზროვნების უნარებს, ფაქტი ფაქტად რჩება, გორბაჩოვის დოქტრინა, რომელიც 1987 წელს პირველად გახდა მკვეთრად თავდაცვისკენ გადახრილი ხასიათის მატარებელი მოვლენა მნიშვნელოვან წინამორბედად იქცა იმ ფაქტორთა ერთობლიობისთვის, რომლებმაც საქართველოს დამოუკიდებლობა დააჩქარა.

1987 წელს გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე გორბაჩოვმა განაცხადა: „ნათელია, რომ ძალის გამოყენების მუქარა უკვე აღარ შეიძლება იყოს და არც უნდა იყოს საგარეო პოლიტიკის ინსტრუმენტი.“ საკუთარ წიგნში „პერესტროიკაზე“ კიდევ უფრო შორს წავიდა ფრაზით: „კლაუზევიცის შეხედულება იმის თაობაზე, რომ ომი პოლიტიკის გაგრძელებაა სხვა საშუალებებით – მოსაზრება რომელიც იყო კლასიკა თავის დროზე – დღევანდელობისთვის ჩამორჩენილობაა. ის უნდა შემოიდოს ბიბლიოთეკის თაროზე.“

გორბაჩოვის მიერ კლაუზევიცისთვის გამოტანილი განაჩენი წმინდა სამხედრო-პოლიტიკური თვალსაზრისით სრული ბოდვაა, მაგრამ ბოდვა რომელმაც ხელი შეუწყო „ბოროტების იმპერიის“ ნგრევას.

ხაზგასასმელია, რომ პირადად გორბაჩოვი თანამოაზრეთა მცირე ჯგუფთან ერთად და არა საბჭოთა სამხედრო აზროვნება, ასეთი დასკვნებისთვის იყენებდა ბირთვულ იარაღთან დაკავშირებულ წარმოდგენებს, რომლის თანახმადაც ბირთვული იარაღი, ომის ტრადიციული გაგებით როგორც ასეთს გამორიცხავდა. მაგრამ გავიდა სულ რაღაც 6 წელი და უკვე დამოუკიდებელი, არაკომუნისტური რუსეთის პრეზიდენტ ელცინის 1993 წლის დოქტრინაში ჩაიწერა პირველი ბირთვული დარტყმის განხორციელების უფლება, როგორც ნორმა, თუ ამას მოითხოვდა გარემოება. ეს უკვე იყო მკვეთრი ნაბიჯი აგრესიული დოქტრინისკენ, ისეთი, რომელსაც სულ რაღაც 5 წლის წინ საბჭოთა კავშირის არსებობისას ვერავინ იწინასწარმეტყველებდა. სინამდვილეში, საბჭოთა კავშირის ნგრევის ეიფორიის და დასავლეთთან მოთანამშრომლე სუსტი ელცინის პირობებში დაიწყო რუსული თანამედროვე აგრესიული სამხედრო დოქტრინის ევოლუციის პროცესი.

შემდეგი რუსული დოქტრინა მიღებულ იქნა 2000 წელს, ეს უკვე პუტინის პრეზიდენტობისას. ამ დოქტრინის მიხედვით, განსაკუთრებული აქცენტი კეთდებოდა რუსეთის უშუალო სამეზობლოში მიმდინარე კონფლიქტებიდან მომდინარე საფრთხეებზე. იგივე დოქტრინის სულისკვეთებით NATO-ს და ევროკავშირის პოლიტიკა წარმოადგენდა მადესტაბილიზირებელ ფაქტორს რუსეთის უსაფრთხოებისთვის. ამავე დოქტრინის პირმშოა  „ინფორმაციული აგრესიის“ კონცეფცია. უმთავრესი აქცენტი კი გაკეთდა რუსეთის შეიარაღებული ძალების ფუნდამენტურ რეფორმაზე, რომელიც როგორც აღმოჩნდა რეალურად დაიწყო და ეს დღემდე მიმდინარე პროცესი მნიშვნელოვან წინსვლას უჩვენებს.

სურკოვიდან შოიგუმდე

2000 წლის რედაქციის სამხედრო დოქტრინით ერთ-ერთი ფართო აქცენტირებული საკითხი არმიის რეფორმირების შესახებ სრულებითაც არ აღმოჩნდა მითი. მიუხედავად იმისა, რომ მას სწორედ ასე აღიქვამდნენ  ობიექტური დამკვირვებლები და მისი მიმდინარეობის პროცესის შემხედვარე ამ რეფორმის პროდუქტიულობის განსაკუთრებით არ სწამდა რუსი გენერალიტეტის მნიშვნელოვან ნაწილს.

ამ ორი მინისტრის პერიოდში ადგილი ჰქონდა ორ უდიდეს პრაქტიკულ გამოცდას რუსეთის არმიისთვის, პირველი 2008 წლის ომი საქართველოსთან და მეორე ყირიმის ანექსირება. რუსული არმიის უკიდურესად ცუდ მდგომარეობაზე, რომელშიც ის იმყოფებოდა საქართველოში შემოჭრის დროს ყველაზე კარგად მეტყველებს შიდა რუსული კრიტიკა, რომელიც ყველაზე რელევანტურია რადგან თანაბრად მოიცავს უკიდურესად შოვინისტური ექსპერტების და გაწონასწორებული დამკირვებლების შეფასებას, რა თქმა უნდა ცალსახად უარყოფითს, რომელიც შინაარსობრივად 2008 წლის საქართველოსთან ომს, წარმართვის თვალსაზრისით პრაქტიკულ მარცხთან ათანაბრებდა. ამ თვალსაზრისს ალბათ ყველაზე კომპეტენტურად სრულად პრორუსული სულისკვეთებით, მაგრამ მოზომილი ლექსიკით გამოხატავს МГИМО-ს და მოსკოვის საერთაშორისო ანალიტიკური ცენტრის ექსპერტი Andrey Sushentsov-ი საერთაშორისო გამოცემაში შემდეგი ფრაზით:

„ეს ომი (2008 წლის რუსეთ-საქართველო) იყო კიდევ ერთი მწარე გაკვეთილი რუსი სამხედროებისთვის, ვინაიდან ამ ხანმოკლე კონფლიქტმა გამოავლინა უამრავი ნაკლოვანებები, როგორც სამხედრო ორგანიზაციის, შიარაღება-აღჭურვილობის და ომის წარმოების დრომოჭმული კონცეფციის კუთხით.“

სპეციალისტთა წრეებში თვალსაჩინოა ის განსხვავება, რომელიც არსებობდა საქართველოსა და ყირიმში შეჭრილ რუსულ დანაყოფებს შორის, განსაკუთრებით იგრძნობა ეს განსხვავება ოპერაციულ დონეზე, თუმცა იგივე განსხვავების აღმოსაჩენად არაოფიციალურად დაინტერესებულ პირთათვის სრულებით საკმარისია აგრესორის არმიის ჯარისკაცების ეკიპირებაზე დაკვირვება. საქართველოში რუსი სამხედროები ნახევრად ჩაუცმელი, ნახევრად მშივრები იყვნენ, მაშინ როცა ყირიმში გამოჩენილი რუსი სამხედროების ვიზუალიზაცია უკვე იქცა ძლიერი არმიის სიმბოლოდ. მართალია ვიზუალიზაცია არ არის ძლიერი კრიტერიუმი არმიის შეფასებისთვის, მაგრამ საქმე იმაშია, რომ ამ შემთხვევაში ის აბსოლუტურად ემთხვევა რუსული არმიის ოპერაციული დახვეწის პროგრესს.

ჩემი ამოცანა არ არის ამ სტატიაში რუსეთ-საქართველოს ომის რომელიმე ასპექტის ანალიზი და განხილვა, ზემოთ მოყვანილი ილუსტრაცია დამჭირდა მხოლოდ ერთადერთი მიზნით, ვაჩვენო ის ტექნიკური ასპექტი, რომელიც იდო 2000 წლის დოქტრინაში და რომელიც შენარჩუნებულია დღევანდელ მოქმედ რედაქციაში. ეს არის RMA (Revolution in Military Affairs) კონცეფცია, რომელიც დომინირებს უკანასკნელი წლების ყველა რუსულ სამხედრო დოქტრინაში.

RMA (რევოლუცია სამხედრო სფეროში) არის დასავლური კონცეფცია, რომელიც გულისხმობს ომის წარმოების სფეროში ფუნდამენტურ ცვლილებებს, რომელიც უნდა ეფუძნებოდეს ერთის მხრივ უდიდეს ტექნოლოგიურ ცვლილებებს, მეორეს მხრივ კი დოქტრინულ და ოპერაციული კონცეფციების ინოვაციებს. საქმე იმაშია, რომ RMA, რომელიც დომინირებდა დასავლურ სამხედრო-სტრატეგიულ აზროვნებაზე XX მეორე ნახევრიდან, რომელსაც 90-იან წლებში სრულად ჰქონდა მოცული დასავლური სამხედრო დებატები და რომლის ნაწილობრივ უგულებელყოფა გამოიწვია ავღანეთის და ერაყის კამპანიების ასიმეტრიულმა ომის ფორმებმა, სინამდვილეში მოდის საბჭოთა კავშირიდან. RMA-ის კონცეფცია დაფუძნებულია საბჭოთა კავშირის მარშალ ოგრაკოვის იდეაზე სამხედრო ტექნიკური რევოლუციის შესახებ (MTR). მარშალი ოგრაკოვი აქტიურად ანვითარებდა რევოლუციური ცვლილებების ამ კონცეფციას საბჭოთა არმიაში ინფორმაციული ტექნოლოგიების ზრდით და ამ შესაძლებლობების ოპერაციული იმპლემენტაციის გზით პროგნოზირებდა ფუნდამენტურ მოდერნიზაციას. მისი ხედვით NATO-ც და საბჭოთა არმიებიც იდგნენ ასეთი რევოლუციის საწყისებთან, რომელშიც ძირითადი როლი უნდა შეესრულებინათ კომპიუტერებს, კოსმოსურ შესაძლებლობებს, შორი რადიუსის სარაკეტო კომპლექსებს და ყოველივე ამის ადექვატური დოქტრინებისა და ოპერატიული კონცეფციების შემუშავებას.

RMA – როგორც ახალი ტექნოლოგიების და კონცეფციების შერწყმა დღესაც რუსული სამხედრო დოქტრინის ლოკომოტივია. ჩვენდა სამწუხაროდ, რუსული სამხედრო შესაძლებლობები ამ მიმართულებით პროგრესს ნელა მაგრამ მაინც უჩვენებს. ასეთი მიდგომების შედეგია „ჰიბრიდული ომის“ კონცეფცია, რომელსაც მოგვიანებით შევეხებით, მანამდე კი რამდენიმე სიტყვით განვიხილოთ სერდუკოვის რეფორმები რომლის გარეშეც დღევანდელი რუსული არმია იქნებოდა ბევრად უფრო სუსტი და მოუქნელი.

სერდუკოვი იყო რუსეთის ისტორიაში ერთ-ერთი ყელაზე არაპოპულარული მინისტრი, ერთ-ერთი ყველაზე კორუმპირებული ფიგურა რუსულ პოლიტიკურ წრეებში, მაგრამ მისი არაპოპულარულობა საერთოად არ იყო დაკავშირებული კორუფციასთან. კორუმპირებულობა სხვათა შორის სავსებით არ უშლის ხელს მოქმედ მინისტრ შოიგუს იყოს ყველაზე პოპულარული თავდაცვის მინისტრი დამოუკიდებელი რუსეთის ისტორიაში. სერდუკოვის არაპოპულარულობის მიზეზი მდგომარეობდა იმ რეფორმებში, რომელიც მან გაატარა რუსეთის შეიარაღებულ ძალებში, ხოლო ის ფაქტი რომ მინისტრი სამოქალაქო ტანსაცმელს ატარებდა განსხვავებით შოიგუსგან, იქცეოდა როგორც სამოქალაქო მენეჯერი და არა როგორც არმიის გენერალი შოიგუ, ეს მხოლოდ დამატებითი გამაღიზიანებელი ფაქტორი იყო რუსული სამხედრო ელიტისთვის. სერდუკოვის რეფორმების გარეშე რუსული სამხედრო დოქტრინა სრულიად არარეალიზებად დოკუმენტად დარჩებოდა.

რაოდენ გასაოცრად არ უნდა ჟღერდეს, სერდუკოვის რეფორმები NATO-ს მოდელის არმიის შექმნაზე იყო ორიენტირებული. ეს რეფორმები სრულად რომ ავღწეროთ, მოდერნიზაციისა და მობილურობისაკენ ყველა ნაბიჯი რომ გავაანალიზოთ და ამავდროულად არ გამოვიყენოთ სიტყვა რუსეთი, არ მივაქციოთ ყურადღება ციფრების მასშტაბს, მერწმუნეთ შთაბეჭდილება დაგვრჩება, რომ ვსაუბრობთ რომელიღაც ქვეყანაზე, რომელიც დაჟინებით ცდილობს „ნატოს სტანდარტებზე“ გადასვლას.

მისი ამოცანა იყო მოქნილი, ძლიერ ლეტალური და სწრაფი არმიის რელსებზე გადასვლა. ისეთი უზარმაზარი არმიისთვის კი, რომელსაც სიზანტე და მასშტაბურობა სისხლში აქვს გამჯდარი ამ რელსებზე გადაყვანა თავისთავად გულისხმობდა ისეთი მტკივნეული, მასიური გადაწყვეტილებების მიღებას, რომელიც ათობით ათას სამხედრო მოსამსახურეს შეეხებოდა.

სერდუკოვის რეფორმის ფარგლებში ოფიცერთა კორპუსი 400.000-დან 150.000-მდე შემცირდა, 1,107 მოქმედი გენერლიდან არმიაში დარჩა 866; 22,663 პოლკოვნიკის ნაცვლად 9,114; არსებული 99,550 მაიორიდან დარჩა 25,000, კაპიტნების რიცხვმა 90,00-დან დაიწია 40,000-მდე.

ეს ერთი შეხედვით „შემცირებებს“ ჰგავს და ასეც მონათლეს რუსულ არმიაში, მაგრამ სინამდვილეში ეს იყო გონივრული სტანდარტიზაცია, რადგან ამ შემცირებების პარალელურად მიმდინარეობდა შტატების გაზრდა იქ სადაც საჭირო იყო, მაგალითად ამ პროცესში 10,000-ით გაიზარდა მოქმედ ლეიტენანტთა ოდენობა, შემოტანილ იქნა სერჟანტის საკონტრაქტო სამსახური, რუსეთის ისტორიაში პირველად ადგილი ჰქონდა მცდელობას მართვა და კონტროლი სისტემის მკაცრად იერარქიულიდან ლეიტენანტთა და სერჟანტთა კორპუსის სასარგებლოდ შესუსტებისთვის.

ეს რომ ფუნდამენტური რეფორმების ნამდვილი საძირკველი იყო ამას ადასტურებს სამხედრო განათლების სფეროში მიღებული გადაწყვეტილებები. უამრავი, მიმობნეული, დაუტვირთავი სამხედრო სასწავლებლები შეიკვეცა და გაერთიანდა, განსაკუთრებით საგულისხმო იყო სამხედრო სასწავლებლებში განხორციელებული შინაარსობრივი ცვლილებები, მაგალითად გენერალური შტაბის აკადემიაში გაბერილი 17 უაზრო კათედრა გაუქმდა და შეიქმნა სულ ორი, პირველი სამხედრო ხელოვნების და მეორე ეროვნული უსაფრთხოების და თავდაცვის. არანაკლებ შთამბეჭდავი იყო ის ცვლილებები რაც შევიდა სასწავლო გეგმებში და პროგრამებში. სერდუკოვის რეფორმის შედეგად სამხედრო სასწავლებლებში პირველი წელი სრულად იტვირთებოდა სამხედრო ორგანიზაციული, სამხედრო ოპერატიული და სტრატეგიული საკითხებით. მომდევნო წლებში კი სამხედრო თემატიკის საათებს არ უნდა გადაეჭარბებინათ კურსის 20%-სთვის, დანარჩენი 80%-ზე მოდიოდა „სამოქალაქო საგნები.“ ამ უკანასკნელი კურსების ლექციების წასაკითხად სამხედრო სასწავლებლებში უნდა მოეწვიათ რუსეთის საუკეთესო უმაღლესი სასწავლებლების პერსონალი.

ყოველივე ამის პარალელურად, რუსეთის შეიარაღებულმა ძალებმა მტკივნეულად განიცადა გენერალური შტაბის ასტრონომიულად გაბერილი საშტატო სისტემის და თავდაცვის სამინისტრო 27,873 თანამშრომლის 8,500 საშტატო ერთეულამდე დაყვანა, რასაც მოჰყვა სამხედრო დაზვერვის სამსახურის, რომელიც საქართველოში ცნობილია „გერეუს“ სახელით 40%-ით შემცირება.

მოქმედი ოფიცრებისთვის არანაკლებ გამაღიზიანებელი აღმოჩნდა დასავლური სტილის საშტაბო-სამეთაურო ერთწლიან კურსებზე გადასვლა.

გასაგებია, რომ ამ ინიციატივებს, მათ გატარებას, წამოწყებას და იმპლემენტაციას უზარმაზარი უკმაყოფილება მოჰყვა არმიაში და ფლოტში. უკმაყოფილების მასშტაბის საილუსტრაციოდ საკმარისი იქნება იმის თქმა, რომ სერდუკოვს ღიად აკრიტიკებდნენ მოქმედი ოფიცრები, გენერლები და ადმირალები, ასევე ექსპერტები. მაგალითად ყოფილმა თავდაცვის მინისტრმა გრაჩოვმა მწვავედ გააკრიტიკა „ამერიკული სტილის ბრიგადის ორგანიზაციულ სტრუქტურაზე გადასვლა“. შორს რომ არ წავიდე ამ წინააღმდეგობის პროცესის აღწერაში, საკმარისია იმის გახსენება, რომ მინისტრ სერდუკოვს ხედვების შეუთავსებლობის გამო სამჯერ მიმართა გენერალური შტაბის უფროსმა გადადგომის პატაკით.

ძალიან არ მსიამოვნებს ამ სწორი რეფორმების პროცესის აღწერა, მაგრამ ფაქტი ჯიუტია, ამ გონივრული რეფორმების შედეგი უკვე სახეზეა, უფრო დიდი შედეგი კი წინ არის. რამდენედაც უსიამოვნოა იმის დანახვა, რომ რუსული არმია პროგრესს განიცდის, ამის არ დანახვის უფლება არ გვაქვს.

„ნათქვამია, რომ მას ვინც იცნობს თავის მტერს და საკუთარ თავს, არ ემუქრება საფრთხე ასეულობით ბრძოლაშიც კი. ის ვინც არ იცნობს თავის მტერს, მაგრამ იცნობს საკუთარ თავს, ზოგჯერ გაიმარჯვებს, ზოგჯერ კი დამარცხდება. ის ვინც არც მტერს იცნობს და არც საკუთარ თავს, ყველა ბრძოლიდან დამარცხებული გამოვა.“ სუნ-ძი

როცა სასიცოცხლო რეფორმების საფუძვლების ჩაყარა დიდწილად მორჩა და მოხერხდა იმდენი რამდენიც მოხერხდა, უდიდესი წინააღმდეგობების ფონზე რუსეთის ყველაზე არაპოპულარული თავდაცვის მინისტრი სერდუკოვი შეცვალა რუსეთის ყველაზე პოპულარულმა თავდაცვის მინისტრმა შოიგუმ.

პირველი თვალშისაცემი ცვლილებაში იყო შოიგუს არმიის გენერლის ფორმა, გარდა ამისა მან რამდენიმე პოპულისტური ნაბიჯიც გადადგა უკან, მაგრამ უმნიშვნელო და ისეთები რომლებიც ძირეულ საკითხებს ნაკლებად შეეხო. მაგალითად, აღადგინა „პრაპორშიკი“-ს პოზიცია, მაგრამ შეზღუდულად, რამდენიმე ბრიგადა დააბრუნდა დივიზიის სტრუქტურაზე, მაგრამ რამდენიმე. ესეც კი კანონზომიერია და პრინციპში მხოლოდ პოლიტიკური ჟონგლიორობის საკითხია, რადგან სერდუკოვმა „შავი სამუშაო“ მედვედევის პრეზიდენტობის ვადაში მოასწრო, პუტინის პრეზიდენტის პოსტზე დაბრუნების შემდეგ კი შოიგუს პირობებში დაიწყო სამხედრო დოქტრინის იმ ნაწილის პრაქტიკული რეალიზაცია, რომელიც 2020 წლამდე არმიის და ფლოტისთვის ახალი შეიარაღების მიწოდებას გულისხმობს.

ამ ეტაპისთვის მიმდინარეობს დოქტრინით გათვალისწინებული 600 მილიარდი დოლარის ღირებულების გადაიარაღება, რომელიც მოიცავს: ახალი 2300 ტანკი, 2000 საარტილერიო სისტემა, „ისკანდერის“ 10 ბრიგადა, 10 ბრიგადა ჰაერსაწინააღმდეგო S-300, კოსმოსური ძალებისთვის 56 ბატალიონი S-400, 38 ბატალიონი S-500, საჰაერო ძალებისთვის 600 თვითმფრინავი, 1100 ვერტმფრენი; 30000 დაჯავშნული სატრანსპორტო საშუალება, რამოდენიმე ათეული გემი და რამოდენიმე ათეული წყალქვეშა ნავი და კიდევ უამრავი კომპონენტი. რა თქმა უნდა ყველაფერი ამ ტექნიკიდან ახალია, ეს ყველაფერი დამატება და შევსებაა.

პირადად ჩემთვის დიდ დაინტერესებად არ იწვევს დოქტრინის ეს ტექნიკური ნაწილი, მითუმეტეს, რომ არც თვალყურის მიდევნების საშუალება მაქვს, მაგრამ მთავარი ამ მიმართულებით არის ის რომ ეს მასშტაბური გადაიარაღება გლობალური მოთამაშეების პრიორიტეტი უფროა და სწორედ ამ მიზეზით აკლდება სამხედრო დოქტრინის ისეთ დებულებებს ყურადღება, რომლებიც საქართველოსნაირი ქვეყნებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი შიეძლება იყოს.

თუმცა ტექნიკური გადაიარაღების პროცესთან დაკავშირებით აუცილებლად უნდა ვახსენოთ ფრანგული ვერტმფრენმზიდის შესყიდვის თაობაზე ფართოდ ატეხილი აურზაური. აქ არსებობს რამდენიმე საინტერესო ნიშანდობლიობა. რუსული სტრატეგიული და ტაქტიკური ძალების როგორც შექმნის, ასევე ოპერაციული გამოყენების დოქტრინა გამორიცხავს რუსულ შეიარაღებაში ისეთ სამხედრო საშუალების ინტეგრირებას, რომელიც არ არის რუსული წარმოების, განსაკუთრებით კი სტრატეგიული დონის შეიარაღების სფეროში. ამას უპირველესყოვლისა განაპირობებს საბრძოლო სისტემების უსაფრთხოების მოთხოვნები და მეორეს მხრივ საკუთარი სამხედრო სამრეწველო კომპლექსის მხარდაჭერა. თუ ამ ფაქტორსაც გავითვალისწინებთ, მივაქცევთ ყურადღებას რუსული სამხედრო ფლოტის დოქტრინულ მოთხოვნას, ანუ მის ორიენტირებას წყალქვეშა ფლოტზე, შეიძლება დიდი ალბათობით დასახელებული ვარაუდის გამოთქმა, რომ თავის დროზე მისტრალის ტიპის ვერტმფრენმზიდის შეძენა არ ემსახურებოდა პირდაპირი ნიშნით რუსულ სამხედრო საჭიროებას. პრაქტიკული თვალსაზრისით ეს დაახლოებით ისეთი აბსურდია, როგორც მაგალითად ამერიკის მხრიდან ისეთი რუსული ჰაერსაწინააღმდეგო სისტემის შეძენა, რომლის მწყობრიდან გამოყვანა და უფუნქციოდ ქცევა მოგვიანებით თვითონ რუსეთს შეეძლებოდა. გარდა ასეთი აბსურდისა, მისტრალის შესყიდვასთან დაკავშრებით არსებობს კიდევ ერთი ძალიან დიდი ლაფსუსი, რუსეთი იმავე წლებში უკვე უჩვენებდა ტექნიკური თვალსაზრისით მისტრალთან შედარებით ბევრად უფრო ძლიერი, ტექნოლოგიურად უფრო რთული საზღვაო საშუალებების საკუთარი ძალებით შექმნის პოტენციალს.

ამიტომაც, საფრანგეთისგან მისტრალის შეძენა რუსეთის მხრიდან უფრო გავდა პოლიტიკურ კონტრაქტს, პოლიტიკური მიზნით საფრანგეთის სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსის გავლით მისტრალის სახით საფრანგეთისთვის „სახელმწიფო-პოლიტიკური ქრთამის“ შეთავაზებას. ვინც მისტრალის შესყიდვას ჩვეულებრივ ნამდვილ სამხედრო კონტრაქტად აღიქვამს ის ალბათ იმასაც ნორმად მიიჩნევს რომ კახელმა მეღვინებ გერმანული ყურძენი შეიძინოს, თანაც კილოგრამი 10 დოლარად.

ყურადღებაა მისაქცევი ერთ უნიშვნელოვანეს გარემოებაზეც – ტაქტიკური გამოყენების თვალსაზრისით მისტრალის დანიშნულებაა ვერტმფრენთა ასაფრენი პლატფორმის შექმნა, ვერტმფრენების ახლოს მიზიდვა პოტენციური მოწინააღმდეგის ტერიტორიასთან. ამ კონტრაქტის დადების დროს ქართველი ექსპერტები ვარაუდობდნენ რუსეთის ვერტმფრენთა დაჯგუფების მხრიდან საქართველოზე მასიური შეტევის გაზრდის შესაძლებლობას. ეს უბრალო უმეცრებაა ძალიან მარტივი მიზეზის გამო, საქართველოს შემთხვევაში რუსეთს გააჩნია შეუზღუდავი ბუნებრივი პლატფორმა მოსაზღვრე ჩრდილო კავკასიის სახით, საიდანაც ბევრად უფრო სწრაფად, ბევრად უფრო მასიური სავერტმფრენო შტურმის საშუალება გააჩნია. მაგალითად, თბილისზე შტურმის შემთხვევაში მისტრალი ასაფრენი პლატფორმის თვალსაზრისით ძალიან დაბალ და დაუცველ შესაძლებლობას ფლობს, მაშინ როდესაც ჩრდილო კავკასიას ბუნებრივად გააჩნია შეუზღუდავი შესაძლებლობები, საიდანაც შეიძლება აფრინდეს განუზომლად ბევრად უფრო მეტი ვერტმფრენი. მათ შეუძლიათ ბევრად უფრო ადრე მიაღწიონ საქართველოს გრავიტაციის ცენტრს – როგორც სამხედრო, ასევე პოლიტიკურს, მათ უფრო სწრაფად შეუძლიათ უკან პლატფორმაზე დაბრუნება საწვავის და შეიარაღების ხელახლა შევსების მიზნით და შეუძლიათ პრაქტიკულად უწყვეტ რეჟიმში აწარმოონ ოპერაცია. საქართველოს შემთხვევაში ყოველივე ეს მისტრალის ძალებს აღემატება. თუმცა არც ის ფორმულირება იქნებოდა სრული სიმართლე, რომ მისტრალი საერთოდ არანაირ საფრთხეს არ წარმოადგენს საქართველოსთის. ის რა თქმა უნდა არის კიდეც ერთი დამატებითი საფრთხე, მაგრამ ისეთ მასშტაბებთან ძალიან შორს მდგარი როგორადაც მას აფასებდნენ უკანასკნელ წლებში ქართველი ექსპერტები.

დაზვერვა – სახელმწიფოს ღირსების საქმე

ეს ბიბლიური პასაჟი იოანეს სახარებიდან ამშვენებს მსოფლიოს ყველაზე ძლიერი სადაზვერვო სამსახურის შესასვლელს და რა თქმა უნდა სრულიად ლოგიკურად. ერთის მხრივ, სადაზვერვო საქმიანობა ადამიანთა ორგანიზებული გაერთიანების უძველესი საქმიანობაა, მეორეს მხრივ, დღემდე ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური მექანიზმი პოლიტიკური, სტრატეგიული, უსაფრთხოებითი და ეროვნული ამოცანების მისაღწევად.

ერთ-ერთ უძველეს ისტორიას დაზვერვასთან დაკავშირებით სწორედ რომ ბიბლიაში ვაწყდებით. ეს ძალიან საინტერესო მონაკვეთი წინ უსწრებს მოსეს და ისრაელელთა 40-წლიან მოგზაურობას უდაბნოში და პრინციპშიც წარმოადგენს ამ გადაწყვეტილების არამარტო წინმსწრებს, არამედ მის მაფორმირებელ ელემენტს, ისე გამოდის რომ უფლის მიერ გაცემული დავალება პირდაპირ სადაზვერვო საქმიანობად გვესახება.

“ელაპარაკა უფალი მოსეს და უთხრა:

გაგზავნე კაცები, რომ დაზვერონ ქანანის ქვეყანა…

(რიცხვნი თ.13 (2))

მას შემდეგ კი, რაც მოსე მიიღებს დავალებას უფლისგან, ის უკვე უფრო დეტალურად უხსნის დასაზვერად გასაგზავნ საკუთარ ხალხს სადაზვერვო ამოცანას.

“გააგზავნა ისინი მოსემ ქანანის ქვეყნის დასაზვერად და უთხრა მათ: … მიმოიხილავთ ქვეყანას, როგორია და რა ხალხი ცხოვრობს იქ, ძლიერი თუ სუსტი, ცოტანი თუ ბევრნი. როგორი ქვეყანაა, სადაც ისინი ცხოვრობენ, კარგი თუ ცუდი; როგორი ქალაქებია, სადაც ისინი სახლობენ, ბანაკებია თუ ციხესიმაგრეები. როგორი მიწაა, ნოყიერი თუ მწირი, იზრდება თუ არა იქ ხე; იმარჯვეთ და წამოიღეთ მიწის ნაყოფი”.  რიცხვნი (თავი 13).

ამ ციტატებიდან ჩანს სრულყოფილი სადაზვერვო ამოცანის შინაარსი და გარდა უბრალო დაზვერვისა, დავალებაში არის ფრაზა “იმარჯვეთ და წამოიღეთ მიწის ნაყოფი”, როგორც ჩანს აქ უკვე სადაზვერვო საქმიანობის ფარული კომპონენტი იკვეთება. სხვა მხრივ, სადაზვერვო ამოცანა სრულყოფილი ინფორმაციის მოპოვებაზეა ორიენტირებული, როგორც ხალხის, ინფრასტრუქტურის, თავდაცვის სისტემისა და ეკონომიკური შესაძლებლობების შესწავლის გზით.

ინფორმაციის ხელმისაწვდომობისთვის დაზვერვას იყენებდნენ ძველ ეგვიპტეში. XII დინასტიის დროს, როგორც ჩანს არსებობდა სისტემატიზირებული სადაზვერვო დანაყოფები, რომლებიც ტერიტორიების მუდმივი მონიტორინგის გზით ზვერავდნენ ეგვიპტის საზღვრის მომიჯნავე ტერიტორიებს, ნუბიელების მოულოდნელი შემოჭრის თავიდან ასაცილებლად. სწორედ ერთ-ერთ ასეთ დანაყოფს ეკუთვნის 4000 წლის პაპირუსის დოკუმენტი, სადაც აღწერილია დაზვერვის შედეგები შემდეგი სიტყებით “ჩვენ წავაწყდით 32 ადამიანის ნაკვალევს და 3 მაიმუნისას”.

 

ალექსანდრე მაკედონელის მოზაიკა –  ძვ.წთ 100 წ.

ყველასთვის კარგად ცნობილი შეხვედრა ალექსანდრე მაკედონელსა და უცხოელ ელჩებს შორის, რომელთა ქვეყნებს მოგვიანებით დაიპყრობს, რომელსაც ჯერ კიდევ ალექსანდრეს გამეფებამდე დიდი ხნით ადრე ჰქონდა ადგილი, წარმოადგენს ნამდვილ დაზვერვით საქმიანობას მაკედონელის მხრიდან. იგი ინტერესდებოდა მოსახლეობის ოდენობით, მიწის ნაყოფიერებით, გზებისა და მდინარეების მიმართულებებით, ქალაქების მდგომარეობით, პორტებისა და ციხესიმაგრეების განლაგებით და არც მეტი, არც ნაკლები პოლიტიკურად მნიშვნელოვანი პერსონების იდენტობით.

ასეთივე სტრატეგიული დაზვერვა ედო საფუძვლად იულიუს კეისრის მიერ გალების დაპყრობას. მან საკუთარ კამპანიაში ძირითად ორიენტირებად გამოიყენა გალების ეთნიკური მახასიათებლები, მათი ეკონომიკური და სოციალური უნარები, პრაქტიკულად კეისარი “გალების ექსპერტი” იყო, გარდა სტრატეგიული დაზვერვისა, ის ასევე აწარმოებდა სამხედრო ტაქტიკურ დაზვერვასაც. ისევე როგორც ალექსანდრე მუდმივად იყენებდა სპეციალურად გამოყოფილ მცირე დანაყოფებს, რომლებსაც გადაადგილების დროს წინ აგზავნიდა ვითარების წინასწარ შესასწავლად.

სხვათა შორის, ამ სახის სამხედრო სადაზვერვო და არა საოკუპაციო ძალებს წარმოადგენდა ჯებეს და სუბუდაის მეთაურობით  1220-21 წლებში საქართველოში შემოჭრილი მონღოლური ლაშქარი, რომლებმაც ჩინგის-ყაენისგან სწორედ იმის ნებართვა აიღეს, რომ ხვარამზის სულთნის დევნის დასრულების შემდეგ კასპიის ზღვის ტერიტორია დაეზვერათ. შედეგად მონღოლთა სადაზვერვო რაზმებმა ქართული ლაშქარი რამდენჯერმე დაამარცხეს და როგორც ისტორიოგრაფიაში ითვლება, მონღოლთა ურდომ, რომელიც ჯერ კიდევ არ იყო აზიას გაცდენილი პირველი ევროპული ქვეყანა გააცნო საქართველოს სახით.

თუმცა, რომ არ ავცდეთ თემას, ჯობია დავუბრუნდეთ დაზერვის უფრო ადრეული მექანიზმების აღწერას. ისევ რომზე რომ ვთქვათ რამდენიმე სიტყვა, რომაული სამხედრო სადაზვერვო სისტემა საკმაოდ ორგანიზებული იყო. კეისრის პერიოდისთვის სადაზვერვო დანაყოფების და ფუნქციების ნაირსახეობა არსებობდა: procursatores –  ეს იყო სამხედრო დანაყოფი, რომელიც აწარმოებდა დაზვერვას უშუალოდ არმიის მარშრუტზე; exproratores – შორ მანძილებზე გამოსაყენებელი მზვერავები; speculatores –  დაკავებულნი იყვნენ უშუალოდ მტრის ტერიტორიაზე ჯაშუშობით, იგზავნებოდნენ ღრმად მტრის ტერიტორიაზე.

განსაკუთრებულ საინფორმაციო წყაროებს ხედავდნენ რომაელები მოწინააღმდეგეთა მოღალატეებში. საინტერესოდ აღწერს ძველ რომაულ სისტემაზე დაშენებულ ბიზანტიურ დაზვერვის სისტემას პროკოპი კესარიელი:

“და ჯაშუშთა საქმე არის შემდეგი; უძველესი დროიდან ბევრი ადამიანი ემსახურებოდა სახელმწიფოს, ადამიანები რომლებიც მოდიოდნენ მტრის ქვეყანაში, შედიოდნენ სპარსთა სასახლეებში როგორც ვაჭრები ან როგორც სხვა მოხელენი, შემდეგ იძიებდნენ ყველაფერს იქაურს, მოგვიანებით ბრუნდებოდნენ რომაელთა მიწაზე, სადაც მტრის საიდუმლოებებს ახსენებდნენ უკვე მაგისტრატს, ამ ინფორმაციებით აღჭურვის შემდეგ ყველა იყო დაცული და არანაირი მოულოდნელობა არავის შეემთხვეოდა”.

ამ სადაზვერვო სისტემის მოშლას პროკოპი კესარიელი აბრალებს იუსტინიანეს ხელმომჭირნეობას, შედეგად სხვა უამრავ უბედურებასთან ერთად ლაზიკას დაკარგვასაც ასახელებს, ეს კი მისი აზრით მოხდა იმიტომ, რომ  “რომაელებმა ვერაფრით შეძლეს დედამიწის ზურგზე სპარსეთის მეფის და მისი არმიის აღმოჩენა”.

სუნ ძიც კი თავის ტრაქტატში “ომის ხელოვნება” მთელ თავს უთმობს დაზვერვას და ჯაშუშთა სარგებლიანობას. მისი თქმით “მტრის ნამდვილი მდგომარეობის შესახებ სანდო ცნობებს სულები და აჩრდილები ვერ მოგვაწვდიან, მათ ბუნებრივ მოვლენებში ვერ ამოიკითხავ, ზეცის ნებაში ვერ ამოიცნობ. მათი მოპოვება მხოლოდ სხვა ადამიანებისგან შეგიძლია”.

სუნ-ძის ქანდაკება იაპონიაში

სუნ-ძი ჯაშუშთა კლასიფიკაციასაც ახდენს 5 კატეგორიად, მათგან ერთ-ერთზე, ორმაგ ჯაშუშებზე განსაკუთრებულ რეკომენდაციას იძლევა: – “ცნობების მისაღებად აუცილებლად დაგჭირდება ორმაგი ჯაშუში, ამიტომ ორმაგი ჯაშუშის მიმართ განსაკუთრებით ხელგაშლილი უნდა იყო”.

ეს პატარა ისტორიული ექსკურსი უბრალოდ სადაზვერვო საქმიანობის ღრმა ისტორიულ ფესვებზე მეტყველებს, რომელიც მოიპოვება რელიგიურ ტექსტებში, ფილოსოფიურ ტრაქტატებში, ისტორიულ წყაროებში და უბრალოდ ცივილიზაციის ისტორიაში. არის თუ არა ამ უძველესი ეპოქიდან დღემდე შეცვლილი და თუ არის, რა?

თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ზემოთ აღწერილი ეპოქიდან დღემდე დაზვერვის დანიშნულება, საჭიროება და მნიშვნელობა მხოლოდ გაიზარდა, კონცეპტუალურად ცვლილება განიცადა მხოლოდ ინფორმაციის მოპოვების საშუალებებმა, უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ძირითად ადამიანურ რესურსს დაემატა ბევრი ტექნიკური ინსტრუმენტი, მაგრამ უცვლელი დარჩა მზვერავის დანიშნულება, მისი მომხმარებელი და დაზვერვის წარმმართველი ადამიანის სახით.

ენციკლოპედია ბრიტანიკას ფაქტორი

აშშ-ის ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს (CIA) დირექტორი ერთ დროს საკუთარ თანამშრომლებს ურჩევდა თავი აერიდებინათ ენციკლოპედია ბრიტანიკის გავლენისაგან. ის სავსებით სამართლიანად თვლიდა, რომ მის თანამშრომლებს თავი არ უნდა შეეწუხებინათ ისეთ ინფორმაციაზე მუშაობით, რომლებიც ისედაც თავისუფლად მოიძიებოდა პრესაში თუ აკადემიურ მონოგრაფიებში. მთავარი ამოცანა იყო ისეთი ინფორმაციის მოძიებაზე ფოკუსირება, რომელიც ჩვეულებრივ არ იყო ხელმისაწვდომი და ითვლებოდა “საიდუმლოდ”.

CIA-ს შტაბ-ბინა

სწორედ იმ ინფორმაციის უნიკალურობის და ღირებულების გამო, რომელიც შეიძლება სადაზვერვო საქმიანობით მოპოვებული იქნეს პოლიტიკური გადაწყვეტილებებისთვის, სადაზვერვო საქმიანობა  სახელმწიფოს იმ სახის საქმიანობებს შორის არის “გამოკვეხებული”, რასაც დიპლომატია და ომი ქვია. ამასთანავე, ძლიერი სადაზვერვო სამსახურის გარეშე დიპლომატია შეიძლება ძალიან სუსტი აღმოჩნდეს, ხოლო ომი, დაზვერვის დახმარების გარეშე პრაქტიკულად წარმოუდგენელია.

ნებისმიერი სახელმწიფო, რომელიც არ ფლობს ეფექტურ სადაზვერვო სამსახურს ძალიან გავს გაუნათლებელ, თანაც ბრმა ადამიანს დახმარების გარეშე. გაუნათლებელს იმიტომ, რომ მინიმუმ საკვალიფიკაციო ცოდნას არ ფლობს, ბრმას კი იმიტომ, რომ უბრალოდ ვერ ხედავს იმას თუ რა ხდება რეალურ რეჟიმში მის გარშემო და მის თავს.

თავის დროზე “ენციკლოპედია ბრიტანიკის ეფექტი” დღეს ალბათ სრულად აქვს ჩანაცვლებული ინტერნეტის ეფექტს და ილუზიას, რომ “ყველაფერი ისედაც ცნობილია”, თუმცა სინამდვილეში ასეთი გავლენების ქვეშ შეიძლება აღმოჩდნენ მხოლოდ სუსტი, შეუმდგარი სახელმწიფოები, რომლებსაც გამართული სადაზვერვო სისტემა არ გააჩნიათ და პრინციპში ზემოთ ნახსენები აღქმა შეიძლება ძალიან მისაღები და კომფორტული იყოს ასეთი სახელმწიფოსთვის, სწორედ რომ საკუთარი უსუსურობის გასამართლებლად. მეორეს მხრივ კი, ტრადიციული ძლიერი სადაზვერვო სამსახურები უკვე სრულებით თავისუფალნი არიან ასეთი პრიმიტიული მოსაზრებებისაგან, ამ ინსტიტუტებში მათთან დაკავშირებული მიმდინარე დებატები აბსოლუტურად სულ სხვა საკითხებს ეხება, მათ შორის ისეთებს როგორიცაა – დახარჯული თანხების ღირებულების ადეკვატურობა, სადაზვერვო სამსახურების მხრიდან კანონის და მორალის მიჯნაზე მოქმედების ნიუანსები ან ისეთი დისკუსიები, რომელთა ამოცანაა დაინახონ ცალკეული სამსახურების მოძრაობა მოქმედების პრინციპიდან – “დააკვირდი და დაელოდე”, პრინციპისკენ – “შეიპყარი და გაანადგურე” და პირიქით.

ასე რომ, დანამდვილებით შეიძლება ითქვას სადაზვერვო საქმიანობა XXI საუკუნეში ბევრად უფრო დიდ საჭიროებას წარმოადგენს ვიდრე ოდესმე, თუნდაც იმ ფაქტორიდან გამომდინარე, რომ ყველა ტრადიციული სადაზვერვო სამსახური შეუდარებლად დიდი შესაძლებლობებით არის აღჭურვილი. მათ შორის რათქმა უნდა რუსული სამსახურები; და თუ სახელმწიფოს მინიმუმ მაინც გააჩნია სხვა სახელმწიფოსთან ინტერესთა მიმდინარე კონფლიქტი, რომ არაფერი ვთქვათ საომარ ვითარებაზე და ოკუპაციაზე, მისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის ამოცანაა, რომ გამოწვევებთან გამკლავებისას ეფექტურად გამოიყენოს სადაზვერვო საქმიანობა.

ნების სიმტკიცე – მეომარის მთავარი იარაღი

ის უპირველეს ყოვლისა საინტერესოა იმით, რომ ჩვენი თანამედროვე იყო. მეორეს მხრივ, შარონი პატარა ერის სამხედრო-პოლიტიკური მოღვაწე იყო, რომელსაც საკუთარი ნების სიმტკიცის ფორმირება და გამოვლინება უწევდა ჯერ არ შემდგარი, შენებადი ჰიბრიდული დემოკრატიის სახელმწიფოს პირობებში. ასეთი ვითარება თვისობრივად განსხვავდება ნების სიმტკიცისთვის ისეთი ასპარეზისგან, როგორც შეიძლება არსებობდეს ისეთ დიდ და ძლიერ სახელმწიფოებში, როგორიც ამერიკა, ინგლისი, ან საფრანგეთია, თუნდაც უკიდურესად დაძაბულ პოლიტიკურ-სამხედრო პირობებში.

არიელ შარონის პოლიტიკური ცხოვრების შეფასებისას შეიძლება ძალიან ბევრჯერ სიტყვები – „საკამათო“, „სადაო“ წამოტივტივდეს, მაგრამ სწორედ ერთი შეხედვით ამ არაცალსახა „საკამათო“ ისტორიაში მდგომარეობს მისი ნების სიმტკიცის ნამდვილი შინაარსი.

მოთმინებაც არის სიძლიერის კომპონენტი…

ეს ფრაზა უკვე ხანში შესულ პრემიერ-მინისტრს არიელ შარონს ეკუთვნის, რომელიც მან ტერორისტული აქტის შედეგად დაჭრილების მონახულებისას თქვა საავადმყოფოში. 2001 წელს ძალიან ბევრს გაუკვირდა „მოთმინების პოლიტიკის“ დეკლარირება ადამიანისგან, რომელიც მთელი ცხოვრება სრულიად საპირისპირო – მოუთმენლის, მაქსიმალისტის და „სისხლისმღვრელის“ რეპუტაციით სარგებლობდა. სინამდვილეში საქმე იმაში იყო, რომ როგორც ამ პოზიციის განცხადებისა 2001-ში, ასევე მთელი ცხოვრების მანძილზე დაწყებული უბრალო ჯარისკაცობიდან პრემიერ-მინისტრობამდე, შარონის ქცევებს და ხედვებს განსაზღვრავდა მისი თვალით დანახული ისრაელის ინტერესები და უსაფრთხოება, ის უკიდურესობაც კი, რომელიც წლების განმავლობაში მის ქცევებს ახასიათებდა, ისევ და ისევ ისრაელის ინტერესებით  და უსაფრთხოებით იყო გამოწვეული. სწორედ ამ კომპონენტებით ხელმძღვანელობდა როცა როგორც პრემიერ-მინისტრი სამშვიდობო შეთანხმებისკენ „ექაჩებოდა“ ისრაელს და ათეულობით წლების წინ კი, როგორც დაბალი რანგის სამხედრო ისეთ „სისხლისმღვრელ სამხედრო ოპერაციებს“ ატარებდა ებრაელების დასაცავად, რომელიც ისრაელის სახელმწიფოს საერთაშორისო იმიჯსაც კი დარტყმის ქვეშ აყენებდა.

იერუსალიმი 2001 წ. იუდეველების წმინდა ადგილას – დასავლეთის კედელთან იურუსალიმის “ძველ ქალაქში”

ნების სიმტკიცე თავისთავად იგრძნობა ფრაზაში, რომ „მოთმინებაც სიძლიერეა“, მაგრამ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუ როგორ მივიდა ასეთ ხედვამდე შარონი პერსონალურად, რა გზა გაიარა მისმა პოლიტიკის ფორმირებამ.

შარონის პერსონალური ისტორია, მისი მთელი ცხოვრება ისრაელის ახალგაზრდა სახელმწიფოსთან სრულად იყო დაკავშირებული, რამდენიმე წლით თვით ოფიციალურ სახელმწიფოზე უფროსს, შარონის უშუალო მონაწილეობის გარეშე არცერთ მოვლენას არ ჩაუვლია ისრაელის დამოუკიდებლობისთვის ომიდან XXI საუკუნემდე. მისი მონაწილეობა ხშირად ტრიუმფალური შედეგის, ხშირად კი კატასტროფული პოლიტიკური კატაკლიზმების მთავარი განმაპირობებელი იყო. უმრავლეს შემთხვევაში კი ასეთი გადაჯაჭვულობა ქვეყნის ისტორიასთან, მისი განვითარების ეტაპთან პირადად შარონის არჩევანი იყო და არა ისრაელის. მისი ოპონენტები მის ასეთ არჩევანს ძალიან ადვილად არქმევდნენ ამბიციურობას, „ძალაუფლების სურვილს“, „ძალაუფლების წყურვილს“, მაგრამ თუ დეტალურად დავაკვირდებით ცხოვრების ახალგაზრდობიდანვე კარგად ჩანს, რომ ეს ადამიანი ნამდვილად საკუთარ სამსახურს სთავაზობდა საკუთარ სახელმწიფოს და ხალხს. შეიძლება ისიც კი ითქვას, რომ ხშირად „ძალით სთავაზობდა“ საკუთარ სამსახურს ისრაელს. ვინაიდან ძნელად თუ მოიძებნება არიელ შარონის ანალოგი იმ თვალსაზრისით, რომ საკუთარი ცხოვრების მანძილზე ის ქვეყნის სამსახურიდან არა ერთხელ იყო „გაძევებული“, გარიყული, იგნორირებული და დაგმობილი, ხან სამხედრო ხელმძღვანელობის, ხან პოლიტიკური ისტაბლიშმენტის და ხანაც თვით ხალხის მიერ. მთელი ამ პერიოდის მანძილზე პირადად მას ბევრჯერ ჰქონდა საკუთარი მხრიდან მორალური უფლება საჯარო საქმიანობისგან კარის მიჯახუნების და კიდევ უფრო მეტად გამოუვალი ვითარების გამო ყველაფერზე ხელის ჩაქნევის შესაძლებლობა.

მისი ნების სიმტკიცის მთავარი შტრიხი სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ უამრავი მიზეზის, ცალსახა მოცემულობების მიუხედავად არ დაანება ისრაელის ინტერესების და უსაფრთხოების სამსახურს თავი, მთელი ცხოვრების მანძილზე არასდროს აღმართა პერსონალური მარცხის, დანებების თეთრი დროშა, მაშინაც კი როცა გარესამყაროს აბსოლუტური უმრავლესობა მას წარსულის ადამიანად მიიჩნევდა. პირიქით, ყველა სირთულის ფონზე შარონი დამარცხებაში ახალ ძალებს პოულობდა, შეცდომებიდან მნიშვნელოვანი გაკვეთილები გამოჰქონდა და შედეგად მხოლოდ წინ მიიწევდა ყველა მიმართულებით.

ეროვნული ინტერესისათვის უპირობო ერთგულება იყო იმის მიზეზი, რამაც შარონი ყველაზე უერთიერთგამომრიცხავი ქცევების პოლიტიკოსად აქცია  ისრაელის ისტორიაში. ადამიანი რომელიც ზოგჯერ ეროვნული გმირი, ზოგჯერაც ერის მიერ შერისხული, დროის სხვადასხვა მონაკვეთში ურთიერთსაპირისპირო პოზიციებს აფიქსირებდა უმნიშვნელოვანეს თემასთან დაკავშირებით. ის იყო პალესტინალური სახელმწიფოს შექმნის მთავარი მოწინააღმდეგეც და მოგვიანებით პროპაგანდისტი, უსაფრთხოების კედლის მომხრე და მოწინააღმდეგე, სპარსეთის ყურის პირველი ომის დროს ისრაელის აქტიური ჩართულობის მომხრე, რიგ შემთხვევაში რამე სახის ჩარევის სასტიკი მოწინააღმდეგე, ოკუპირებული ტერიტორიების დატოვების წინააღმდეგი და მოგვიანებით ამ პოლიტიკის გამტარებელი. მისი ხედვები და პოზიციონირება ყოველთვის პოზიციის რადიკალური ფორმით ფიქსირებაში გამოიხატებოდა, რაც ოპონენტებს მასზე მუდმივი დარტყმების განხორციელების საშუალებას აძლევდა, მაგრამ შარონი პირადი კომფორტის გამო არ ერიდებოდა ზუსტად იმ პოლიტიკის გატარებას, რომელიც იმ კონკრეტულ მომენტში ისრაელისთვის მნიშვნელოვნად მიაჩნდა.

1998 წ. შარონი აშშ-ს სახელმწიფო მდივან მადლენ ოლბრაიტთან ერთად

მაგალითად საგარეო საქმეთა მინისტრობის პერიოდში, როდესაც ისედაც დამძიმებული იყო მოკავშირეებთან წარსულში დაძაბული ურთიერთობები, კოსოვოში კოალიციური ძალების შეჭრის საკითხში ამერიკისთვის ისრაელის მხარდაჭერის არ დაფიქსირებაში ლომის წვლილი შეიტანა, შეიძლება ითქვას, რომ ნეთანიაჰუს ორჭოფობის პირობებში ეს სწორედ შარონის საჯარო განცხადებებმა გახადა ცნობილი, რომ კოსოვოში შეჭრას ისრაელი მხარს არ უჭერდა.  შარონს ამ პოზიციისთვის მყარი არგუმენტები ჰქონდა ისევ ისრაელის ინტერესებიდან გამომდინარე, ის თვლიდა რომ კოსოვოს „რეგიონალურ ომში“ გარე ჩარევის პრეცენდენტი შეიძლებოდა მომავალში საშიში აღმოჩენილიყო ისრაელის რომელიმე რეგიონალური ომისთვის. მისი უკომპრომისო პოზიციების რადიკალური გამოხატვის ფორმა იყო მიზეზი, რომ შარონი დროის სხვადასხვა მონაკვეთში, ისრაელის თითქმის ყველა პოლიტიკურ და სამხედრო ლიდერთან კონფლიქტში იყო. ისრაელის პოზიციების უკომპრომისო დაცვის გამო ისრაელის მთავარ მოკავშირესთან ამერიკასთან ურთიერთობებში, პრეზიდენტების კარტერის, რეიგანის და ბუში უფროსის დროს პერიოდულად პერსონა ნონ გრატად იყო ქცეული ამერიკული ადმინისტრაციისთვის. ბევრი ასეთ ვითარებას  მის უტაქტობას აბრალებდა, დიპლომატიური უნარების არ ქონად აფასებდნენ, მაგრამ მოგვიანებით როგორც პრემიერ-მინისტრმა ასეთი უნარების არათუ ფლობა, მათი ბრწყინვალედ გამოყენებაც აჩვენა, როცა სამხედრო პროცესი დაძრა, პროცესი, რომელიც უკვე ამ სახით შედიოდა ისრაელის ინტერესებში. მაგრამ იმ წლებში, როცა დემონსტრაციულ უარს მიიღებს, როგორც მინისტრი პერსონალურ აუდიენციებზე ოლბრაიტისგან, ბეიკერისგან, ჟაკ შირაკისგან და გერჰარდ შროდერისგან, ბუნებრივია ახლა თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ასეთი ფიასკოები შარონის მხრიდან ისრაელის ინტერესების უკომპრომისო დაცვა იყო და როგორც ყოველთვის, საერთაშორისო არენაზეც ამ საქმეს ისე წირავდა პირად რეპუტაციას, როგორც თავის დროზე ბრძოლის ველზე მყოფი სამხედრო საკუთარ სიცოცხლეს. რათქმაუნდა ეს უკვე ამ ადამიანის ხასიათის თვისებაა, მტკიცე ნებისყოფის მაჩვენებელია. ეს მისი მარცხების და გამარჯვებების მთავარი კომპონენტი, ახალგაზრდა შარონის სულში ადრეულ წლებში დამოუკიდებლობისთვის ომიდან მოყოლებული ფორმირდებოდა.

კრიმინალური კლანების პოლიტიკური საცეცები

იტალიის ინფრასტრუქტურის მინისტრის ეს სიტყვები აღიარებაა იმ ფაქტის, რომ ხელისუფლების, პოლიტიკური წრეების და ორგანიზებული დანაშაულის თანაცხოვრება ჩვეულებრივი ყოფითი მოვლენა და მათი „წარმატებული“ საქმიანობის ერთ-ერთი წინაპირობაა. ნიშანდობლივია ეს სიტყვები იმ სამინისტროს ხელმძღვანელისგან, რომლის თანხების კორუფციული განკარგვა წარმოადგენდა კრიმინალის მთავარ შემოსავლის წყაროს. ამ ჯგუფების სიმბიოზი ურთიერთსარგებლიანობას ეფუძნება – ერთის მხრივ, ორგანიზებული დანაშაულისათვის ხელმისაწვდომი ხდება საბიუჯეტო სახსრები, ხოლო მეორეს მხრივ, პოლიტიკური ჯგუფები სარგებლობენ საარჩევნო მხარდაჭერით.

კამორა მე-19 საუკუნის ბოლოს

კამორა ნეაპოლის რეგიონალური დანაშაულებრივი უძველესი ქსელია. მასზე პოლიციური ჩანაწერი მაფიამდე წლებით ადრე – 1820 წელს გაჩნდა. მაფიისგან განსხვავებით, რომლის თავდაპირველი ძირითადი საშემოსავლო და საორგანიზაციო საყრდენი აგრარული სექტორი იყო, კამორასთვის საუკუნეების განმავლობაში მთავარი საყრდენი, მოქმედების არეალი და შემოსავლის წყარო სასჯელაღსრულების სისტემები იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ურბანულ დასახლებებში აქტიურად ვითარდებოდა, კამორა ყოველთვის იმართებოდა ციხიდან.

კამორა განსაკუთრებით საყურადღებო ფენომენია საქართველოსთვის, რადგან ძალიან გავს ქართულ ორგანიზებულ დანაშაულებრივ სისტემას, თანაც სხვადასხვა ასპექტში.

ციხე – ორგანიზებული დანაშაულის შტაბ ბინა და მართვის ცენტრი

კამორამ პირველმა გააფორმა ციხის ადმინისტრაციებთან სისტემატიზირებული შეთანხმება. ამ შეთანხმების თანახმად კამორა უზრუნველყოფდა ციხეში სიმშვიდეს, მოუხსნიდა რა ადმინისტრაციას და შესაბამისად სახელმწიფოს დამატებით საზრუნავს და წუხილებს. სანაცვლოდ კამორა იღებდა უფლებას – უკიდურესი ზეწოლა მოეხდინა დანარჩენ პატიმრებზე და, მეორეს მხრივ, ესარგებლა კომფორტული, პრივილეგირებული პირობებით საპატიმრო დაწესებულებებში.

სალვატორე დე კრეშენცო – მე-19 საუკუნის 60-იანი წლების ყველაზე ცნობილი ბოსი

ამ ვითარების ერთ-ერთ უძველეს წყაროს წარმოადგენს მეცხრამეტე საუკუნეში ნეაპოლში მცხოვრები შვეიცარიელი მკვლევარის დაკვირვება. მარკ მონიერის “Le Camorra” დეტალურად აღწერს კომორისტებისა და ჩვეულებრივი პატიმრების ურთიერთობას ციხის შიგნით. მისი კვლევის მიხედვით, კამორისტების ნებართვის გარეშე პატიმრებს არ ჰქონდათ ჭამის, სმის, სიგარეტის მოწევის ან თამაშის უფლება, პატიმარს კომორისტისთვის უნდა მიეცა 10% ყველაფრისგან რასაც ოჯახი უგზავნიდა. უნდა გადაეხადა ციხეში ვაჭრობისთვის, ასევე სხვა ნებისმიერი მნიშვნელოვანი თუ წვრილმანი საქმინობის ნებართვისთვის. პატიმარს ასევე კამორისტებისთვის უნდა გადაეხადა ადვოკატის ყოლის უფლებისთვის. ნებისმიერი იხდიდა, თვით უქონელიც, სრულიად ღატაკსაც ეკისრებოდა კამორისტისთვის გადახდის ვალდებულება, წინააღმდეგ შემთხვევაში ნებისმიერს ცემაში სიკვდილი ემუქრებოდა.

ეს სურათი ძალიან გავს იმას, რაც ხდებოდა საბჭოთა კავშირის ეპოქაში, განსაკუთრებულად კი თითქმის ზედმიწევნით აღწერაა უკვე პოსტსაბჭოთა პერიოდის დროს ქურდული სამყაროს მიერ ციხეების მართვის სტილისა. მიუხედავად ეპოქალური სოციალურ-ეკონომიკური ცვლილებებისა, იტალიურ კამორას ეს ნიშა არ დაუკარგავს, რათქმა უნდა ფორმებმა განიცადეს დროის მიერ მოტანილი ტექნიკური ცვლილებები, მაგრამ კამორა დღემდე რჩება იტალიაში, განსაკუთრებით ნეაპოლური ციხეების სრულ ბატონ-პატრონად.

1991 წელს ნეაპოლის პოლიციის უფროსმა რეგიონში დრამატულად გაზრდილ დანაშაულზე პასუხისმგებლობა პრაქტიკულად საჯაროდ მოიხსნა, განაცხადა რა რომ „ყველაფერი რაც ხდება გარეთ იგეგმება შიგნით [ციხეში]“.

კამორა მინიმუმ სამჯერ მაინც გამოცხადდა ოფიციალურად დამარცხებულად, სამივეჯერ XX საუკუნეში და სამივეჯერ დიდი შეცდომა აღმოჩნდა. XX საუკუნის შუა ხანებში, ერთგვარი დასუსტების ფონზე რაფაელე კუტოლომ, რომელიც წლების განმავლობაში არ გამოსულა მკაცრი რეჟიმის ციხიდან, ასევე ციხიდან გამოუსვლელად შექმნა კამორას ერთ-ერთი ყველაზე მძლავრი ახალი ტალღა “Nuova Camorra Organizzata“ (NCO) – ახალი კამორას ორგანიზაცია, ციხიდან გამართა ერთ-ერთი ყველაზე მასშტაბური, სასტიკი და შემოსავლიანი ქსელი მთელი კამორას ისტორიაში.

რაფაელე კუტოლო

კამორას გენეტიკური კოდი უცვლელია, მისი სიცოცხლის წყარო ციხეებიდან მოდის, ციხეებში კონტროლის მეშვეობით ინარჩუნებს ორგანიზებულ სახეს. სანამ მისი საჭიროება ციხეში არ გაქრება, არსებული სისტემა მხოლოდ გაძლიერდება. ამიტომაც კამორისტი მით უფრო დაფასებულია, თუ საპყრობილეში იხდიდა სასჯელს. ნებისმიერი კამორისტი გმირია თუ კამორას მტერი ფიზიკურად ან მორალურად ჰყავს განადგურებული. კამორა დღემდე აგროვებს ე.წ. „საერთოს“, რომელიც იხარჯება ციხეებში მყოფი კამორისტების და მათი ოჯახების შესანახად და რათქმა უნდა ადმინისტრაციის მოსასყიდად.

კამორისტები და კანონიერი ქურდები  – ერთი მედლის ორი მხარე

სიტყვა კამორისტი შინაარსობრივად  „კანონიერ ქურდს“ აღნიშნავს. თვითონ კი იტალიური სისტემის მიმდევრებს საკუთარი თავი „ღირსეულ კაცად“ მიაჩნდათ, დაახლოებით ისე, როგორც ჩვენთან „კაი ბიჭების“ შემთხვევაშია.

ამასთანავე ყველაფერი რაც განასხვავებს კამორას მაფიისგან ძალიან ამსგავსებს ქართულ ქურდულ სამყაროს. ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებით თვალში საცემია მართვის და კონტროლის ჰორიზონტალური სტილი. მაფიის მსგავსი ოჯახურ-კლანური ვერტიკალური მართვა სრულიად უცხოა კამორასთვის. მისი მმართველობითი ფორმირება და ფუნქციონირება ისე არის გაშლილი და მიმობნეული, როგორც ქურდული სამყაროსი. ამ მხრივ ნამდვილად უფრო „დემოკრატიულია“. შედეგად კი, მაფიისგან განსხვავებით, რომლის ძირითადი ლიდერების იდენტიფიცირება და მასზე ორიენტირება ყოველთვის შეუძლია სახელმწიფოს, კამორას შემთხვევაში, ისევე როგორც ქურდული სამყაროს შემთხვევაში ეს შეუძლებელია. აქ გველეშაპს უამრავი თავი აქვს და ერთის წაცლა მეორის ამოსვლას იწვევს. კამორას და ქურდულ სამყაროს უბრალოდ არ გააჩნია ლიდერთა წრე, რომელთა იდენტიფიცირებით და შემდეგ სამართლებრივი რეაგირებით გარკვეული დროით მაინც იქნეს შესაძლებელი  მისი თუნდაც დროებითი პარალიზება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ როგორც კამორას, ასვე ქურდულ სამყაროს გააჩნია გადაწყვეტილების მიმღები ლიდერთა უწყვეტი ქსელი, რომლის თანახმადაც სრულიად ახალ-ახალ ადამიანებს ადვილად შეუძლიათ ახალი დანაშაულებრივი სისტემურ-ქსელური დავალებების გაცემა. ორგანიზაცია ამ თვალსაზრისით სრულიად უწყვეტად ფუნქციონირებს.

კამორას კლანები – ჰორიზონტალური მმართველობა

კამორას და ქურდული სამყაროს საერთო დამახასიათებელი ნიშანია ისიც, რომ ორივენი ბევრად უფრო სახალხო, მასიური დანაშაულებრივი ორგანიზაციაა, ელიტარული მაფიისგან განსხვავებით. ისინი უფრო დიდი დოზით სარგებლობენ ქუჩის მხარდაჭერით, რომანტიკულ-იდეალისტური თვალსაზრისით  მათი მხარდამჭერები უფრო ახალგაზრდები არიან. ისინი მაფიისგან განსხვავებით საკუთარ რიგებს მასიურად ავსებენ საზოგადოების შედარებით დაბალი ინტელექტუალური და ღარიბი ფენებიდან.

კამორას და ქურდულ სამყაროს მაფიისგან განსხვავებით დიდი ხნის განმავლობაში არ ჰქონდათ საერთაშორისო ცნობადობა. თუ კამორას შემთხვევაში რობერტო სავიანომ ის მსოფლიოს გააცნო, მსოფლიოში მის მიმოფანტულ წევრებს საერთაშორისო გავლენები მაინც არ გააჩნიათ ზუსტად ისე როგორც ქურდულ სამყაროს. კი არის მიმობნეული ევროპის მასშტაბით, მაგრამ საკუთარი ძალადობრივ მექანიზმებს მაინც ძირითადად ეთნიკურად ქართული ჯგუფების, ან პოსტ საბჭოთა სივრციდან წამოსული დიასპორების ფარგლებში იყენებს.

კამორამ ზუსტად ისეთი ქუჩური ბანდიტიზმის გზა გამოიარა, რაც ჩვენ გვახსოვს 1990-2000 წლების მიჯნაზე, ქართული ბანდიტური პერიოდიდან მისთვის დღემდე დამახასიათებელია ჩვეულებრივი რეკეტი, ყაჩაღობა, კონტრაბანდა, მაგრამ წარსულისგან განსხვავებით ამას აღარ აკეთებს დემონსტრაციულად, ყოველ შემთხვევაში ცდილობს ყველგან და ყოველთვის ნაკლებად იხმაუროს.

კამორისტის დაკავება

მან დროთა განმავლობაში შეცვალა ეკონომიკური საქმიანობის ძირითადი მეთოდები, ქუჩიდან ნელ-ნელა ბიზნეს კაბინეტებში გადაბარგდა, ასევე შეცვალა სახელმწიფოს სახელით მათთან დაპირისპირებულ ვიწრო ჯგუფებთან ურთიერთობის მეთოდი. ვიწრო ჯგუფებს იმიტომ ვამბობ, რომ რეალურად სახელმწიფოს და ორგანიზებულ დანაშაულს შორის წარმოქმნილი ყოველი დაპირისპირებისას ერთ მხარეს სახელმწიფოს სახელით არის ენთუზიასტ ადამიანთა მცირე ჯგუფი, მეორე მხარეს ორგანიზებული დანაშაულებრივი სამყარო სრულად და მასთან ერთად იმავე სახელმწიფოს მნიშვნელოვანი ნაწილი, მაგალითად როგორც ეს იყო ფალკონეს შემთხვევაში.

Cosa Nostra პოლიტიკურად…

23 მაისს ევრონიუსის მთავარ ამბებში ვნახე ფალკონეს მკვლელობის 25 წლისთავისადმი მიძღვნილი ცერემონიალი იტალიაში. წარმოდგენა არ მქონდა ვინ იყვნენ ის ოფიციალური პირები, ვინც ამ ღონისძიებას ესწრებოდნენ, მაგრამ ეჭვიც არ მეპარება, რომ მათ შორის ვინმე იქნებოდა მაფიოზი, ვინმე კამორისტი. საქართველოში ყველას გაგვიგია მაფიის შესახებ, მაგრამ სინამდვილეში მაინც ცოტა ვიცით იტალიაში ორგანიზებულ დანაშაულის არსზე, კრიმინალის მიერ სახელმწიფოსა და პოლიტიკის მართვის მეთოდებზე. საქართველოში ბევრს არ აქვს ინფორმაცია იმ ადამიანების შესახებ, ვინც აქტიურად დაუპირისპირდა პოლიტიკისა და კრიმინალის ამ ალიანსს – ჯიოვანი ფალკონეზე და მის თანამებრძოლ პაოლო ბორსელინოზე, რომლის მკვლელობის 25 წლისთავი დღეს, 19 ივლისს არის.

ჯიოვანი ფალკონე (მარცხნივ) და პაოლო ბორსელინო

თამაშის წესები

მიუხედავად იმისა, რომ პალერმოს სასამართლოს „მაქსი-პროცესმა“ ფალკონეს მსოფლიო ცნობადობა და დიდი ავტორიტეტი მოუტანა, სინამდვილეში ამ წარმატებულმა ანტიმაფიოზურმა გამოძიებამ მას უდიდესი პრობლემები შეუქმნა. იმ დღეებიდან მოყოლებული ფალკონეს ცხოვრება და საქმიანობა სიკვდილის დღემდე უფრო პრობლემური აღმოჩნდა ვიდრე მანამდე.

პალერმო, 1986 წ. მაქსი-პროცესის (Maxi-trial) გახსნა – სასამართლო პროცესი მაფიის წინააღმდეგ

„მაქსი-პროცესის“ მიმდინარეობის პერიოდშიც კარგად ჩანდა ორგანიზებული დანაშაულის, პოლიტიკის და სასამართლოს ერთ ხმაში მოქმედება. „მაქსი-პროცესზე“ უმძიმესი ორგანიზებული დანაშაულებრივი სამყაროს წევრებისთვის უამრავ ადამიანს მიესაჯა სასჯელები, მაგრამ მათმა უმრავლესობამ ციხე ძალიან მალე დატოვა. უმთავრეს დამნაშავეებს კი ეს მოკლე პერიოდიც თითქმის არ უგრძვნიათ იმ განსაკუთრებული პირობების გამო, რომელშიც იმყოფებოდნენ, პრაქტიკულად სასტუმროში ცხოვრობდნენ როგორც მომსახურების, კომფორტის, ასევე დროის თვალსაზრისითაც. პროცესი ძალიან ცინიკურად განვითარდა, ბუნებრივია ყველა მსჯავრდებულმა განაჩენი გაასაჩივრა. პოლიტიკოსებმა უზრუნველყვეს ჩვენთვის ცნობილი ე.წ. „საქმის დაწერის“ წესი, რომლის მეშვეობითაც ყველა ეს საქმე ხვდებოდა უზენაეს სასამართლოში მოსამართლე კორადო კარნევალეს ხელში, რომელმაც 400 განაჩენი გაუგებარი მიზეზით ერთმანეთის მიყოლებით გააუქმა. მიუხედავად იმისა რომ „მაქსი-პროცესი“ მთელი ერის თვალწინ მიმდინარეობდა, მის მიმართ არნახული საზოგადოებრივი ინტერესი არსებობდა, როგორც კი კონკრეტული საქმე სასამართლოს უზენაეს ინსტანციამდე – კარნევალემდე მიაღწევდა, ყველაფერი ისევ სამართლის სახელით წყალში იყრებოდა. ასე დაიმსახურა მოსამართლე კარნევალემ ზედმეტსახელი „განაჩენების მკვლელი“. კანონის თვალსაზრისით ყველაფერი წესრიგში იყო, უზენაესი სასამართლოს განაჩენი საბოლოო, თანაც გამამართლებელი, ანუ ჰუმანური გადაწყვეტილება რეპრესიულის საპირწონედ. გამაოგნებელი კი ის იყო, რომ უზენაესი სასამართლოს ერთი მოსამართლე რამდენიმე კოლეგასთან ერთად საკმარისი იყო შავი თეთრად გამოეცხადებინა და საერთოდ ეჭვქვეშ დაეყენებინა მაფიის არსებობის საკითხი. „მაქსი-პროცესი“ იყო მთავარი მოვლენა რომელმაც საყოველთაო ცნობადობა მოუტანა ფალკონეს და ბორსელინოს, პროცესი რომელიც ენთუზიასტი იდეალისტი გამომძიებლების მიღწევა იყო, მაგრამ პოლიტიკოსთა და უზენაესი სასამართლოს მაფიასთან გარიგებამ ცირკად აქცია.

პალერმო ,1986წ. მაფიის წევრები სასამართლო პროცესზე

„მაქსი-პროცესის“ შედეგად ფალკონეს სახალხო იმიჯი შექმნისთანავე გახდა მისთვისვე მთავარი პრობლემა, მისივე პერსონალური რეპუტაციისთვის. სინამდვილეში მსოფლიო ცნობადობის მქონე ფალკონე არასდროს ყოფილა „მაღალი თანამდებობის პირი“, უფრო სწორედ ყოველთვის მეორეხარისხოვანი თანამდებობა ეჭირა, მიუხედავად იმისა, რომ უმაღლესი ხარისხის და მსოფლიო მასშტაბის გამოძიებებს ატარებდა.

მალე იმ რეგიონალურ დანაყოფში სადაც ფალკონე მუშაობდა მთავარი პროკურორის პოსტი ვაკანტური გახდა. ბუნებრივია, ფალკონემ  შეიტანა განაცხადი. გულწრფელად სწამდა, რომ ამ პოსტს არა მხოლოდ მიღწეული წარმატებების გამო იმსახურებდა, არამედ ბევრად ფართო და ეფექტური გამოძიებების წარმოებას შეძლებდა, მაფიისთვის უფრო მასშტაბური დარტყმების მიყენებას. გულუბრყვილოდ დარწმუნებული იყო, რომ ამ ადგილს მიიღებდა.

მოსამართლე კორადო კარნევალე – “განაჩენების მკვლელი”

თუმცა ომში ყველაფერი სხვანაირად განვითარდა, სასამართლო სისტემის მესვეურების და პოლიტიკოსების მიერ ამომრჩეველ კომისიაში მანიპულაციების მთელი წყების ჩატარების შედეგად „ცალსახად ფალკონეს ადგილი“ სხვამ დაისაკუთრა. მხოლოდ არჩევნების დასრულების შემდეგ მიხვდა ფალკონე საკუთარი მდგომარეობის სირთულეს. ფალკონე თვლიდა, რომ მიხვდა თამაშის წესებს. ისინი კლავენ თანამდებობის პირს, როცა ფატალური კომბინაცია დგება, როდესაც იწყება მაფიისთვის სახიფათო ადამიანის  იზოლირებს პროცესი.

სასიკვდილო განაჩენი – დისკრედიტაცია და იზოლირება

„მაქსი-პროცესზე“ ფალკონეს უკვე დამტკიცებული ჰქონდა, რომ საშიში იყო, ხოლო ის რომ პოლიტიკური და იურიდიული წრისგან იზოლირებული აღმოჩნდა, ეს სულ ახლახანს, ამ არჩევნებზე შეიტყო. ამიტომაც, იმავე საღამოს არჩევნების შემდეგ 1988 წ. 19 იანვარს რამდენჯერმე გაიმეორა ფრაზა „მე უკვე მკვდარი ვარ“. ეს არ იყო წინათგრძნობა, ეს სიტუაციის გათვითცნობიერება იყო. მის სიკვდილამდე კიდევ 4 წელი იყო დარჩენილი, მაგრამ როგორც აღმოჩნდა ის 4 წელი იმიტომ გაძლო, რომ იზოლირების ხარჯზე ნაკლებ საშიშად რჩებოდა. ბუნებრივია მას მუშაობა და ბრძოლა არ შეუწყვეტია. ეს არც არის გასაკვირი, ვინაიდან წინააღმდეგ შემთხვევაში არც მისი მკვლელობა მოხდებოდა და საერთოდაც იდეალისტი ადამიანების სახელები იმიტომაც ვიცით, რომ ისინი საკუთარ იდეებს სიცოცხლის ფასად ემსახურებიან.

ახალი უფროსის პირობებში ფალკონეს ხელები შეკრული აღმოაჩნდა. მოქმედების თვალსაზრისით იმდენად შეზღუდეს, რომ ერთი პერიოდი სრულიად რეალისტური განცდა არსებობდა – მას სამსახურის დატოვების გარდა სხვა გზა არ რჩებოდა, მაგრამ არაფრის კეთებას და სახლში წასვლას ბრძოლა არჩია, თუნდაც შეკრული, თუნდაც ცალი ხელით.

1982 წ. პალერმო. სალვატორე (სალვო) ლიმა  – მაფიასთან დაახლოებული იტალიელი პოლიტიკოსი, პალერმოს მერი. მოკლა მაფიამ 1992 წ. დავალების შეუსრულებლობის გამო

ამ პერიოდში დაიწყო დისკრედიტაციის მასშტაბური კამპანია ფალკონეს რეპუტაციის წინააღმდეგ, ამ კამპანიის მთავარი მიზანი იყო თუ საბოლოოდ ვერ გაანადგურებდა ფალკონეს, მაშინ ენთუზიასტი, იდეალისტი ანტიმაფიოზის იმიჯს მნიშვნელოვნად მაინც შეურყევდა. ფალკონე ხედავდა როგორ ცდილობდნენ მისი სახელის შებღალვას, რადგან ეს პერიოდი მის ცხოვრებაში ანონიმური წერილების, ანონიმური წყაროების პერიოდად იქცა. ერთის მხრივ მას პირადად უგზავნიდნენ ანონიმურ წერილებს მისი სიკვდილის თარიღით, რაც ძირითადად მასზე ფსიქოლოგიურ ზემოქმდებას ისახავდა მიზნად, მეორესმხრივ კი პოლიტიკური პარტიები, მათი ლიდერები და ჟურნალისტები ღებულობდნენ ანონიმურ წერილებს, რომელსაც ერთადერთი დანიშნულება ჰქონდა – ფალკონეს პერსონალური დისკრედიტაცია და რაც შეიძლება ფართო მასშტაბით. ეს წერილები ნამდვილად იყო ისეთი ფორმით შედგენილი, რომ დამაჯერებლობის ელემენტი გააჩნდა. როგორც წესი, წერილი შეიცავდა რამდენიმე ნამდვილ, საზოგადოებისთვის უცნობ ფაქტს ფალკონეს შესახებ, მაგალითად ისეთი თუ კონკრეტულ დროს სად იყო, ვის შეხვდა, რა თქვა, რას აპირებდა, რაც თავისთავად არანაირ „ცუდ“ ან „ბოროტ“ ქმედებას არ გულისხმობდა, უბრალოდ თუ ვინმე დაინტერესდებოდა, ყველა ამ ფაქტის დადასტურება იყო შესაძლებელი. წერილში კი მთავარი იყო ის ერთი სხვა ინფორმაცია, რომელიც გადამოწმებას არ ექვემდებარებოდა და რომელიც ხან მაფიასთან თანამშრომლობას, ხან კორუფციას, ხანაც საერთოდ მაფიოზის მკვლელობაში თანამონაწილეობას აბრალებდა. ნელ-ნელა ამ წერილების წყალობით ფალკონე არა ანტიმაფიოზი იდეალისტი, არამედ ვიწრო, საკუთარ ინტერესებს გამოკიდებულ ავანტიურისტად ყალიბდებოდა საზოგადოების თვალში, თანაც ისეთად, რომელიც აქტიურად იყენებდა უკანონო ქმედებებს ცრუ მოწმეების ჩათვლით.